Gospodarka odpadami to temat, który wciąż wywołuje kontrowersje zarówno jeśli chodzi o sprawy związanych z tym finansów, jak i przystosowania infrastruktury. Jest to ważny problem, który dotyczy w takim samym stopniu osób prywatnych, jak i przedsiębiorstw, zwłaszcza że ostatnie dekady przyniosły znaczący wzrost ilości śmieci komunalnych i przemysłowych produkowanych przez konsumpcyjne społeczeństwo.
To rozległa kwestia dotycząca zbierania odpadów, ich odpowiedniego transportu, składowania i utylizacji, ale również nadzoru, obsługi miejsc utylizacji oraz innych działań w zakresie obrotu odpadami. Przede wszystkim należy zadbać o bezpieczeństwo przetwarzania, aby jak najbardziej ograniczyć jego szkodliwy wpływ na zdrowie i środowisko. Gospodarka odpadami powinna niwelować zagrożenia dla ekosystemu (w tym wód, gleb, powietrza, roślin i zwierząt), ale też nie wywoływać negatywnych skutków dla terenów przyrodniczych oraz obszarów wiejskich. Istotny jest także dobrostan mieszkańców, który może zostać zakłócony przez nadmierny hałas czy zapachy związane z przetwarzaniem.
Procedura musi więc obejmować minimalizowanie ilości odpadów oraz ich skuteczny recykling. Reszta nienadająca się do przetworzenia powinna zostać odpowiednio zabezpieczona i zneutralizowana. Praktyka pokazuje jednak, że nie jest to takie proste. Pojawiają się różnego rodzaju nadużycia takie, jak spalanie śmieci, niewłaściwa rekultywacja wyrobisk czy wyrzucanie odpadów w nieprzystosowanych do tego miejscach i tworzenie dzikich wysypisk. Takich działań Inspekcja Ochrony Środowiska naliczyła w 2018 roku prawie pół tysiąca, choć od tamtej pory ta liczba spada. W 2020 roku było to już trochę ponad 300. Jednak skala i tak jest zawrotna – w ostatnich latach było to kilka milionów ton, zaś koszty usunięcia nielegalnych składowisk wynosiły ponad miliard złotych. Poprawa sytuacji nastąpiła w związku z wprowadzeniem w 2016 roku obowiązkowych rocznych audytów recyklera obejmujących sprawdzanie jakości usług przedsiębiorstw z branży odpadowej. Kontroli dokonuje istniejące od ponad 20 lat Centrum Certyfikacji Jakości Wojskowej Akademii Technicznej (CCJ) będące akredytowaną jednostką Systemu Ekozarządzania i Zgodności EMAS. Wydawane przez CJJ certyfikaty są uznawane także w innych krajach.
Przeczytaj także:
- Stowarzyszenie „Polski Recykling”: projekt ROP w konsultacjach społecznych
- Odpady i recykling. Co dalej z zamówieniami oraz odpowiedzialnością producenta?
- Regulacje w sprawie odpadów zasilą kasę Komisji Europejskiej
Tego rodzaju audyty umożliwiają wykluczenie przedsiębiorców działających w „szarej strefie”, której udział na terenie Polski jest w tej chwili dwa razy wyższy, niż średni poziom w Unii Europejskiej. Budżet państwa ponosi z tego tytułu straty w wysokości 5-6 mln zł rocznie. Działania w „szarej strefie” napędza brak odpowiedniej kontroli oraz egzekucji przepisów. Prowadzi to do konieczności wprowadzania odgórnie kolejnych regulacji oraz zaostrzania systemu kontroli w całym sektorze.
Podmioty niestosujące się do przepisów muszą się liczyć z karami pieniężnymi oraz odmową wydania decyzji na gospodarowanie odpadami. Dodatkowo Inspekcja Ochrony Środowiska zyskała większe uprawnienia oraz wsparcie policji, prokuratury, Inspekcji Transportu Drogowego oraz Krajowej Administracji Skarbowej. Od 1 stycznia 2020 roku działa również Baza Danych Odpadowych (BDO) będące zintegrowanym systemem teleinformatycznym. Jej zadaniem jest uszczelnienie systemu gospodarki odpadami, skuteczniejszy recykling oraz wzrost efektywności przeciwdziałania nielegalnym wysypiskom i „szarej strefie”.
Firmy specjalizujące się w transporcie i przetwarzaniu oraz produkcji odpadów są zobowiązane do rejestracji w BDO. Pozwoli to na łatwiejsze prześledzenie całego procesu od momentu powstania odpadu aż do jego przetworzenia oraz wykonywanie obowiązków ewidencyjnych i sprawozdawczych drogą elektroniczną. Obecny system zarządzania środowiskowego zgodny z normą ISO 14001 cieszy się rosnącym zainteresowaniem przedsiębiorców, co z jednej strony świadczy o wzroście świadomości ekologicznej, a z drugiej z chęcią działania w zgodzie z prawem bez ryzyka utraty uprawnień do prowadzenia działalności w sektorze gospodarki odpadowej. Sam odzysk jest realizowany według określonego schematu. Wyspecjalizowane firmy przejęły obowiązek recyklingu odpadów opakowaniowych od przedsiębiorstw.
Sprawny system odzysku odpadów ma też duże znaczenie w przypadku zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Producenci i sprzedawcy tego typu urządzeń mają określone minimalne roczne limity zebrania zużytej elektryki i elektroniki. Także i tutaj ważną rolę odgrywają przystosowane podmioty będące pośrednikami między firmami z branży a zakładami przetwarzania. Producenci i sprzedawcy finansują też przetwarzanie i recykling zużytego sprzętu.
Obecne zmiany prawne spowodowały jednak wzrost kosztów przetwarzania. Wynika to z wymogów zakładających zabezpieczenie roszczeń w zależności od rodzaju i ilości magazynowanych odpadów, właściwe dostosowanie miejsc magazynowania, a także konieczności założenia systemu monitoringu wizyjnego i systemu przeciwpożarowego. Wiele mniejszych firm recyklingowych czy punktów skupu surowców nie było w stanie spełnić tych wymogów i musiało zrezygnować z prowadzenia działalności. Dodatkowe koszty związane są też z obowiązkowymi rocznymi audytami zewnętrznymi. Ich podstawowym zadaniem jest weryfikacja wiarygodności danych zawartych w dokumentach potwierdzających recykling oraz odzysk odpadów opakowaniowych, a także dokumentów celnych i faktur z roku, którego dotyczy kontrola. Odnośnie produktów elektronicznych i elektrycznych sprawdza się też zgodność w kwestii przepisów prawa związanych z ochroną środowiska m.in. gospodarowania zużytym sprzętem i jego przetwarzaniem.
Dla polskich przedsiębiorców dużym obciążeniem jest też konieczność dostosowania się do unijnego systemu ROP (Rozszerzonej Odpowiedzialności Producentów). Zgodnie z jego zasadami producenci ponoszą wyższe koszty zbiórki, przetworzenia i recyklingu powstałe w wyniku wytworzenia odpadów, z uwzględnieniem różnej stawki za opakowania w zależności od stopnia użycia surowców wtórnych i ich przydatności do recyklingu. Jednak dla ekonomii i ochrony środowiska ROP to również duże korzyści. Przede wszystkim nastąpi większy odzysk materiału, a przedsiębiorcy będą bardziej starać się produkować wyroby proste do ponownego przetworzenia. Z każdym rokiem rośnie ilość firm wprowadzających z tego powodu normy ISO 14001, a na certyfikację w CCJ systemu zgodnego z normą zdecydowało się już ponad 100 organizacji. Jest to dla nich także korzystne wizerunkowo pokazując, że organizacja działa w zgodzie z aktualnymi standardami.
