I teraz, i 12 maja 1935 r., kiedy o godz. 20.45 w Belwederze wydał ostatnie tchnienie, wielu dopatrywało się w dacie poprzedzającej 10 rocznicę zamachu majowego swoistej symboliki. Owa symbolika dotyczy jednak w odniesieniu do postaci Marszałka zupełnie innych kwestii. Myślę o osobistej postawie i imperatywach, które kierowały Jego wyborami. Ostatniego romantyka wśród polityków i pierwszego pragmatyka w realiach, które bezpowrotnie odeszły do historii.
Któż bowiem bardziej uroczyście oddawał honory sędziwym i nielicznym weteranom Powstania Styczniowego? Któż potrafił się wznieść ponad osobiste urazy i uprzedzenia, odkładając w imię nadrzędnego celu fundamentalne spory, by skierować do Romana Dmowskiego list rozpoczynający się od słów „Kochany panie Romanie”, w przekonaniu, że walka o polskie interesy na Konferencji Paryskiej tego wymaga? Kto wreszcie przeznaczył osobiste apanaże na wyposażenie Uniwersytetu Warszawskiego, czy położył podwaliny pod powołanie Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, w przeświadczeniu, że kultura fizyczna stanowi ważny aspekt budowy wyniszczonego wojnami i niedostatkiem, zdrowego społeczeństwa?
Pomimo że jak chce uproszczona wersja historiografii – wysiadł Marszałek „z czerwonego tramwaju na przystanku Niepodległość” – pozostał wierny ideałom młodości, co dokumentuje w swoich pamiętnikach młodziutka wtedy Kazimiera Iłłakowiczówna, opisująca fetę urodzinową nestora polskich socjalistów Bolesława Limanowskiego. Kto wreszcie pomimo długotrwałej choroby, do ostatka pracował na rzecz Polski, w sytuacji, gdy tylko najbliższy krąg zaufanych wiedział, że jest śmiertelna?
Dopiero diagnoza postawiona 21 kwietnia przez wiedeńskich specjalistów – nieoperacyjny rak wątroby – pozbawiła wszelkiej nadziei samego pacjenta i bliskich. To wówczas wybrał motto wyryte na sarkofagu w wawelskiej krypcie królów: „Gdy mogąc wybrać, wybrał zamiast domu / Gniazdo na skałach orła, niech umie / Spać, gdy źrenice czerwone od gromu / I słychać jęk szatanów w sosen zadumie / tak żyłem”.
Nastrój po śmierci Marszałka, acz nie brakło takich, którzy motywując to względami konfesyjnymi (Piłsudski przed kolejnym ożenkiem dokonał konwersji) – odmawiali Mu prawa pochówku na Wawelu, dobrze oddają słowa Prezydenta Ignacego Mościckiego: „Cieniom królewskim przybył towarzysz wiecznego snu. Skroń jego nie okala korona, a dłoń nie dzierży berła. A królem był serc i władcą doli naszej”. Wielu usiłowało pomniejszyć jego zasługi, stąd do dziś funkcjonujące powiedzenie o „Cudzie nad Wisłą”, odwołania do wstawiennictwa Matki Boskiej, czy przypisywanie autorstwa manewru zaczepnego znad dolnego Wieprza, który rozstrzygnął o wyniku Bitwy Warszawskiej generałowi Tadeuszowi Rozwadowskiemu. Nie zmienia to faktu, iż decyzję o wyprowadzeniu kontruderzenia znad Wieprza w reakcji na zainicjowane 13 sierpnia 1920 roku natarcie bolszewickie podjął 16 sierpnia Józef Piłsudski. Uratował wówczas nie tylko niepodległy byt Polski, ale całej Europy, jako że agresorzy zamierzali zatrzymać swój zwycięski pochód w Paryżu, a konnica Budionnego chciała poić wierzchowce w Sekwanie.
Jak bardzo dbał o swoich żołnierzy, doskonale ilustruje anegdota opowiadana przez generała Józefa Kuropieskę (przed wojną jedynego komunistę w korpusie oficerów). Kiedy przybyły na defiladę, a mocno spóźniony Marszałek zobaczył wyprężone formacje stojące od kilku godzin w upalnej spiekocie, bez zwłoki wydał komendę – „przegrupować w cień”. To jedno zdanie więcej mówi o Józefie Piłsudskim niż uczone rozprawy.
Warto o tym pamiętać, gdy zmówimy modlitwę o spokój Jego duszy.
