Aktualna sytuacja geopolityczna oraz ambitne cele transformacji energetycznej wygenerowały swoistą kumulację wyzwań, którym musi sprostać Krajowy System Elektroenergetyczny. O ile znane są konieczne działania rozwojowe w zakresie przemodelowania układu źródeł wytwarzania energii
w kierunku źródeł bezemisyjnych (źródła systemowe oraz źródła wspomagające bilansowanie) to wciąż niewyartykułowane pozostają konieczne działania w zakresie dostosowania sieci przesyłowej
i dystrybucyjnej.
Źródła wytwarzania energii docelowo będą bardziej równomiernie rozproszone w stosunku do obecnego układu a udział mocy źródeł wspierających ulegnie znacznemu zwiększeniu w stosunku do mocy zainstalowanej ogółem. Dlatego tak ważne jest zapewnienie w najwyższym, możliwym stopniu efektu synergii pracy źródeł systemowych i wspierających bilansowanie podaży i popytu na energię elektryczną. Z punktu widzenia stabilności pracy systemu elektroenergetycznego, kluczowym czynnikiem jest zapewnienie możliwości planowania pracy systemu w różnych horyzontach czasowych.
W związku z powyższym znaczące wyzwania stoją po stronie przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej.
Szczególnie, że w związku ze znaczącym wzrostem udziału energii z OZE w miksie energetycznym, dla zapewnienia prawidłowego bilansowania konieczne jest opracowanie planu budowy wielko, średnio i małoskalowych magazynów energii (elektrownie szczytowo pompowe, grawitacyjne magazyny energii, instalacje produkcji wodoru itp.) Zagadnienie to musi zostać uwzględnione w całym obszarze dystrybucji aż do poziomu mikroinstalacji.
Magazynowanie energii definiuje się jako “przetworzenie energii elektrycznej pobranej z sieci elektroenergetycznej lub wytworzonej przez jednostkę wytwórczą przyłączoną do sieci elektroenergetycznej i współpracującą z tą siecią do innej postaci energii, przechowanie tej energii a następnie ponowne jej przetworzenie na energię elektryczną i wprowadzenie do sieci elektroenergetycznej”.
Już sama definicja wskazuje, że rolą magazynów energii jest redukcja wpływu niestabilności wytwarzania energii w źródłach OZE. Dotychczas KSE nie posiadał tak bardzo rozbudowanej sieci magazynów energii z uwagi na fakt obecności w systemie elastycznych, gazowych źródeł wytwarzania (magazyny energii w postaci elektrowni szczytowo – pompowych lub wodnych zawsze współpracowały z KSE). Włączenie zasobników energii na taką skalę jaka zaspokoi potrzeby KSE przy planowanej wielkości udziału OZE w miksie, tworzy z nich niemal odrębną, nową dziedzinę systemu elektroenergetycznego.
O ile w obszarze przesyłu energii (sieci najwyższych napięć – NN) są realizowane i zaplanowane inwestycje odtworzeniowe, modernizacyjne i rozwojowe, mające na celu zwiększenie gęstości połączeń sieciowych w centralnej i północnej części Kraju, to w zakresie dystrybucji energii (sieć wysokich napięć WN, średnich napięć SN oraz niskich napięć nn) ilość koniecznych inwestycji stanowi poważne wyzwanie z uwagi na gęstość sieci oraz fakt gwałtownego wzrostu ilości rozproszonych źródeł energii generowanej po stronie niskiego i średniego napięcia (źródła OZE i mikroinstalacje). Z punktu widzenia stabilności pracy sieci są to źródła pasożytnicze (nie należy traktować tego określenia jako pejoratywne a jedynie oddające charakter pracy i wpływ na parametr stabilności). W ostatnich latach, z powodu czynników zewnętrznych (pandemia SARS-CoV-2) i politycznych (konieczność przejęcia aktywów wydobywczych węgla przez Spółki Dystrybucyjne) tempo rozwoju, modernizacji i odtworzenia sieci dystrybucyjnej zostało znacząco spowolnione.
Ilość zadań inwestycyjnych koniecznych do przeprowadzenia w obszarze dystrybucji energii w sposób syntetyczny ukazuje poniższa infografika obrazująca strukturę wiekową wybranych elementów sieci OSD:
Z powyższych danych wynikają następujące wnioski:
- Aż 46% linii napowietrznych WN (110kV – dystrybucja pierwotna) jest w wieku powyżej 40 lat.
- 70% linii kablowych WN ma poniżej 10 lat. Należy jednak pamiętać, że udział ilościowy linii kablowych WN w stosunku do napowietrznych jest niewspółmiernie mniejszy (dotyczy głównie obszarów miejskich).
- 35% stacji WN/SN jest w wieku powyżej 40 lat. Natomiast łącznie z obiektami w przedziale wiekowym 25-40 lat stanowią one aż 64% ilości stacji ogółem.
- 48% linii napowietrznych SN ma powyżej 40 lat a łącznie z przedziałem wiekowym 25-40 lat stanową 79% linii napowietrznych ogółem.
- 36% linii kablowych SN jest w wieku poniżej 10 lat a łącznie z przedziałem wiekowym 10-25 lat stanowią 62% linii tego typu ogółem.
- Stacje rozdzielcze SN/SN (punkty podziału sieci) – 57% ma poniżej 10 lat. Jest to konsekwencja wysokiego tempa rozwoju i modernizacji sieci dystrybucyjnej SN (szczególnie w obszarze przemysłu).
- 42% transformatorów SN/SN ma powyżej 40 lat a łącznie z przedziałem wiekowym 25-40 lat stanową 57% ilości ogółem. Nie jest to współczynnik krytyczny, ponieważ transformator przy zachowaniu właściwego reżimu eksploatacji i serwisu jest urządzeniem długowiecznym.
- Stacje transformatorowe dystrybucji wtórnej SN/nn w przedziale wiekowym łącznym 25-40 lat i powyżej 40 lat stanowią 62% stacji ogółem.
- 34% linii napowietrznych nn ma więcej niż 40 lat a łącznie z przedziałem wiekowym 25-40 lat stanowią 65% linii tego typu ogółem.
- Linie kablowe nn są stosunkowo najmłodszą częścią infrastruktury sieciowej i w przedziałach 10-25 lat oraz mniej niż 10 lat stanowią 62% linii tego typu ogółem.
Aby obiektywnie ocenić działania modernizacyjne Spółek OSD, należy zwrócić uwagę, że dotychczasowe inwestycje w infrastrukturę sieciową były prowadzone we właściwych kierunkach. Szczególnie w obszarze dystrybucji wtórnej energii położono nacisk na skablowanie linii nn, wymianę transformatorów SN/nn oraz zwiększenie udziału linii kablowych SN. Stosunkowo duży nacisk położono również na wymianę i modernizację transformatorów mocy WN/SN (efekt zwiększenia zapotrzebowania na moc po stronie dystrybucji pierwotnej.
Krytycznym czynnikiem aktualnej sytuacji Krajowego Systemu Energetycznego w zderzeniu z koniecznością przeprowadzenia transformacji jest fakt, że wszystkie jego obszary – od generacji energii po dystrybucję wtórną – wymagają modernizacji i dostosowania do zmian w tym samym czasie. Jest to niezwykle ambitne wyzwanie pod względem logistycznym i zarządczym. Plan restrukturyzacji KSE powinien być realizowany w oparciu o spójną strategię oraz przemyślane plany działań taktycznych i operacyjnych (w tym konieczne zmiany legislacyjne). Nie powinniśmy pozostawiać procesu przypadkowi, nawet w najmniejszym stopniu. Niezwykle istotnym aspektem jest również maksymalne, możliwe wykorzystanie krajowego potencjału podmiotów wykonawczych i produkcyjnych w procesie restrukturyzacji KSE. W części infrastruktury sieciowej potencjał ten może być wykorzystany niemal w całości. Wszystkie specjalizujące się w tym zakresie podmioty spełniają najwyższe standardy i posiadają wieloletnie doświadczenie oraz nowoczesny sprzęt.
Konieczne wsparcie ze strony Państwa powinno przede wszystkim zapewnić krajowym przedsiębiorcom możliwość planowania w perspektywach czasowych. Niezwykle trudno jest funkcjonować w biznesie, w którym brakuje pewności co do otoczenia formalno-prawnego w perspektywie choćby średnioterminowej. Krajowy potencjał realizacyjny potrzebuje do prowadzenia efektywnej działalności stosunkowo niewielu kluczowych udogodnień:
– stabilizacji otoczenia formalno – prawnego w perspektywie minimum pięcioletniej (optymalnie – dziesięcioletniej).
– jasnych i zrozumiałych warunków kontraktowych (możliwe do zastosowania standardy FIDIC dla zakresu prac projektowo budowlanych oraz np. ORGALIME dla dostaw urządzeń – we właściwy sposób dostosowane do polskiego Kodeksu Cywilnego, w tym wdrożenie zapisów uniemożliwiających nadużywanie instrumentów Gwarancji Należytego Wykonania Umowy oraz Gwarancji Usunięcia Wad i Usterek).
– odciążenia w zakresie nabywania praw do gruntów przez wykonawcę na etapie projektowania zadania inwestycyjnego (w sytuacji wyższej konieczności wdrożenie specustawy o infrastrukturze strategicznej).
Strategia – choćby najlepsza – nie „wyposażona” w stabilny plan działań nie przedstawia realnej wartości dla otoczenia biznesowego. Polscy przedsiębiorcy są w stanie samodzielnie wypracować metody wdrażania najnowszych technologii, pozyskać finansowanie w zakresie rozwoju i koniecznego wyposażenia. Niestety, funkcjonując w warunkach niestabilnego prawodawstwa – ustanawianego akcyjnie, pod bieżące potrzeby lub pod wpływem (niejednokrotnie słusznych) nacisków społecznych, nie da się zaplanować zarządzania ryzykiem. Rozwój przedsiębiorstw wymaga zdolności do podejmowania tego ryzyka, ale z konieczną świadomością umiejętności zarządzania nim.
Taki stan rzeczy skłania do wyrażenia poglądu, że całościowy program restrukturyzacji KSE związany z koniecznością przeprowadzenia właściwej transformacji energetycznej powinien być rozpatrywany jako jeden, spójny projekt objęty całościową strategią i planami, których kluczowym założeniem będzie maksymalne wykorzystanie krajowego potencjału realizacyjnego. W stabilnym otoczeniu biznesowo – prawnym, przedsiębiorcy będą podejmowali większe wyzwania rozwojowe co w konsekwencji wpłynie na przyspieszenie procesów realizacji.
autor: Hubert Staszewski
Autor artykułu jest menadżerem i radcą prawnym z 20-letnim doświadczeniem pracy w międzynarodowych instytucjach finansowych oraz spółkach publicznych. Członkiem zarządów i rad nadzorczych licznych spółek w kraju i za granicą, min w latach 2019-2020 członkiem zarządu Elektrobudowa S.A. Posiada znaczące doświadczenie menadżerskie w prowadzeniu działalności handlowej oraz zarządzaniu przedsiębiorstwami, w szczególności w restrukturyzacjach biznesowych oraz finansowych. Jest ekspertem w prowadzeniu projektów biznesowych m.in. energetycznych na rynkach wschodnich (Ukraina).
