W marcu tego roku sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg przedstawił raport roczny za rok 2022 podsumowujący podjęte działania na rzecz bezpieczeństwa, zwłaszcza w kontekście rosyjskiej agresji, która przyczyniła się do największego od dziesięcioleci wzmocnienia kolektywnego bezpieczeństwa.
Podstawowe założenia nowej strategii to; adaptacja do nowego środowiska strategicznego w warunkach zaostrzającej się rywalizacji, odstraszanie i obrona realizowane przez inwestowanie w obronę, zwiększenie odporności, zapobieganie kryzysom i zarządzanie nimi, promowanie pokoju i współpracy na rzecz równości i jedności, budowanie świadomości obywateli państw członkowskich NATO.
Raport określa agresję Rosji w Ukrainie największym zagrożeniem dla pokoju w Europie od czasów II wojny światowej, stanowiącym bezpośrednie zakłócenie porządku międzynarodowego, wyznaczonego przez zasady sformułowane w ramach ONZ. Zmiana europejskiego środowiska bezpieczeństwa ma także globalne implikacje, również natury humanitarnej. Wynika to m.in. z kryzysu żywnościowego, wywołanego zablokowaniem eksportu ukraińskiego zboża.
Od czasu inwazji, NATO udziela Ukrainie pomocy na bezprecedensową skalę w wymiarze finansowym, humanitarnym i wojskowym. Połowę świadczeń zapewniły USA, Unia Europejska i Kanada. Łączna liczba przyjętych uchodźców sięga blisko 5 milionów Ukraińców. Wydatki sojusznicze na obronę (licząc od aneksji Krymu w roku 2014), wzrosły ok. 350 miliardów USD.
W efekcie zdefiniowania Rosji jako bezpośredniego zagrożenia dla bezpieczeństwa Sojuszu zaproszono do NATO Szwecję i Finlandię, a działania odstraszające mają eliminować potencjalne preteksty do podejmowania przez potencjalnych przeciwników posunięć o charakterze agresywnym. Stąd rozmieszczenie w krajach wschodniej flanki NATO obronnych sił lądowych i powietrznych oraz aktywność sił morskich na całym obszarze traktatowym.
Zatwierdzone plany obronne pozwoliły podporządkować ponad 40 tysięcy żołnierzy (wraz z wydzielonymi silami powietrznymi i morskimi), bezpośrednio dowództwu wschodniej flanki NATO. Nowe, wielonarodowe grupy bojowe utworzono w Bułgarii, na Węgrzech, w Rumunii i Słowacji, a wcześniej już działające w Estonii, Litwie, Łotwie i Polsce, zostały wzmocnione.
Dodatkowe wzmocnienie zdolności obronnych Sojuszu stanowiło zwiększenie liczby sił podwyższonej gotowości, poprawę infrastruktury, rozmieszczenie dodatkowego sprzętu oraz zwiększenie zapasów zaopatrzenia wojskowego. Nowe struktury organizacyjne Sojuszu mają zapewnić lepsze zarządzanie i dowodzenie siłami wsparcia, pracującymi na rzecz realizacji podstawowych zadań obronnych NATO.
Nowy model usprawnia czas reakcji w ramach kolektywnej obrony oraz na wypadek nieprzewidzianych okoliczności. Oparty jest na trzystopniowym systemie gotowości; poziom 1 (Tier 1) obejmuje siły w gotowości od 0 do 10 dni, poziom 2 (Tier 2) obejmuje siły w gotowości od 10 do 30 dni, a poziom 3 (Tier 3) dotyczy sił uzyskujących gotowość w przedziale czasowym 30-180 dni.
Wzmocnieniu uległy środki wykrywania zagrożeń z powietrza i obrona przeciwrakietowa. Znaczna liczba samolotów alianckich została podporządkowana Naczelnemu Dowództwu Sił NATO W Europie – SHAPE (Supreme Headquarters Allied Powers Europe). Tym samym wzmocniono działania w ramach Air Policing i misji patrolowych. W rezultacie uzyskano ciągłe rozpoznanie powietrzne i nadzór wschodniej flanki NATO.
Przyspieszono prace nad rozpoznaniem (coraz bardziej niebezpiecznej i nieprzewidywalnej) przestrzeni kosmicznej. Kluczową rolę odgrywają tu satelity rozmieszczone na orbitach w celu wczesnego wykrywania, zapewnienia skutecznej komunikacji z siłami na morzu, lądzie i w powietrzu (również z dronami). Ten segment ma kluczowe znaczenie z uwagi na wzmożoną aktywność w tym obszarze strategicznych konkurentów i potencjalnych przeciwników. Zwłaszcza że inwestują oni w technologie mogące ograniczyć dostęp i swobodę działania NATO w przestrzeni kosmicznej.
Nieskrępowany dostęp do przestrzeni kosmicznej i cyberprzestrzeni uznaje się obecnie za klucz do skutecznego odstraszania i obrony, jak również zapobiegania, wykrywania i przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom. Służy temu Centrum Kosmiczne przy Dowództwie Sił Powietrznych NATO z siedzibą w Ramstein. Dzięki modernizacji i rozszerzeniu połączeń z centrami narodowymi, na wyższy poziom podniesiono świadomość sytuacyjną w trakcie podejmowanych działań, a dzięki analizie zdjęć satelitarnych, wzmocniono bieżące monitorowanie sytuacji.
Zagrożenia w cyberprzestrzeni polegają na próbach ingerencji w sieci rządowe, próby ingerowania bądź ataków na infrastrukturę krytyczną, kradzieżach własności intelektualnej, nieuprawnionym wydobywaniu danych wywiadowczych i zacieraniu granic pomiędzy zbrojną napaścią a zmasowanym atakiem za pomocą złośliwego oprogramowania. Tego typu ataki mogą stanowić podstawę do podjęcia działań wynikających z treści art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego.
Bezpośrednim, symetrycznym zagrożeniem dla bezpieczeństwa obywateli państw NATO pozostaje terroryzm. Poza poprawą społecznej świadomości na temat źródeł i rodzajów zagrożeń wzmacniane są wysiłki na rzecz wykorzystania zaawansowanych technologii w walce z terroryzmem. Nowe, przełomowe rozwiązania pozwalają na wcześniejsze wykrywanie i neutralizację zagrożeń, a system szkoleń przyspiesza implementację technologii i usprawnia wymianę informacji, przy zastosowaniu algorytmów AI.
Jak widać, madrycki szczyt dał solidne podstawy strategiczne wzmocnienia Sojuszu, definiując jednoznacznie ich kierunki. Nie są to przedsięwzięcia akcyjne (jednorazowe), ale mają one charakter systematyczny, procesowy. Ich skuteczność będzie w dużej mierze zależeć od zaangażowania, konsekwencji i determinacji poszczególnych członków Sojuszu.