Rozpoczętą 7 października wojnę między Izraelem a Hamasem można uznać za największy konflikt izraelsko-palestyński od 50 lat.
Hamas już w pierwszych dniach zabił ponad 1400 osób, głównie cywilów oraz uprowadził ponad 200 obywateli Izraela. W odwecie Izrael rozpoczął bombardowanie Strefy Gazy i ścisłą blokadę tego terytorium. W wyniku izraelskich działań śmierć poniosło ponad 4 tys. osób. Setki tysięcy zostało natomiast wysiedlonych i pozostawianych bez środków do życia.
Warto poznać kilka pojęć, by chociaż trochę zrozumieć ten skomplikowany, trwający od lat konflikt na Bliskim Wschodzie.
1. Izrael
Żydzi są ludem semickim, wyznającym judaizm. Początki ich cywilizacji sięgają starożytności. Warto wiedzieć, że Semitami są też niektórzy Arabowie.
Państwo Izrael powstało w 1948 r. na mocy rezolucji ONZ. Podzielono wówczas Brytyjski Mandat Palestyny, stworzony po I wojnie światowej w wyniku podziału Imperium Osmańskiego na terytorium żydowskie i arabskie.
Znaczna część historii Izraela jest naznaczona konfliktami z Palestyńczykami i arabskimi sąsiadami. Główne przeszkody na drodze do pokoju obejmują status Jerozolimy, los palestyńskich uchodźców i ich potomków, żydowskie osiedla na terytoriach palestyńskich oraz ataki islamistycznych grup zbrojnych.
Dziś w Izraelu mieszka 9 mln ludzi. Prawie 74 proc. stanowią Żydzi. Większość z nich urodziła się już w tym kraju, a zaledwie 20 proc. pochodzi z innych kontynentów. Izraelscy Arabowie stanowią 21 proc. populacji, a inne grupy nieco ponad 5 proc. Kraj jest bliskowschodnią potęgą gospodarczą, technologiczną i militarną.
Flaga Izraela, z niebiesko-białymi poziomymi pasami i gwiazdą Dawida pośrodku, symbolizuje żydowską tożsamość i suwerenność narodową.
Siedziba władz znajduje się Jerozolimie, natomiast nowoczesny Tel Awiw jest centrum gospodarczym kraju. Na czele rządu stoi premier Binjamin Netanjahu. Urząd prezydenta jest czysto reprezentacyjny i sprawuje go Jicchak Herzog.
2. Hamas
Słowo Hamas oznacza zapał, entuzjazm, jest też arabskim akronimem Islamskiego Ruchu Oporu. Dziś Hamas to największa z palestyńskich grup islamistycznych, a jego początki sięgają początków palestyńskiej intifady z 1987 r. przeciwko izraelskiej okupacji Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy.
Hamas jest uznawany za grupę terrorystyczną przez Izrael, Stany Zjednoczone, Unię Europejską, Wielką Brytanię i inne mocarstwa. Jego bojówki nazywane Brygadami al-Qassam mają na celu utworzenie państwa palestyńskiego.
Hamas po zdobyciu władzy i wpływów od 2007 r. kontroluje Strefę Gazy i nigdy nie uznał porozumień podpisanych między innymi palestyńskimi frakcjami a Izraelem, takich jak Autonomia Palestyńska, która rządzi Zachodnim Brzegiem Jordanu.
3. Autonomia Palestyńska
Autonomię Palestyńską założył Jasir Arafat i przewodniczył jej aż do swojej śmierci. Ten organ polityczny utworzono w 1994 r. w wyniku porozumień z Oslo między Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP). Po śmierci Arafata w listopadzie 2004 r. władzę przejął Mahmud Abbas.
Autonomia Palestyńska miała rozwiązać konflikt izraelsko-palestyński poprzez ustanowienie samorządnych władz dla Palestyńczyków na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy. Rządziła kontrolowanymi przez Palestyńczyków terytoriami Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu.
W prawie trzydziestoletniej historii odbyły się tylko jedne wybory, w 2006 r. Od tego momentu, który dał zwycięstwo Hamasowi w Strefie Gazy i następnie w wyniku wewnętrznej wojny między Hamasem, a bardziej umiarkowanym Fatahem, Autonomia Palestyńska straciła faktyczną kontrolę nad terytoriami.
Autonomia Palestyńska jest wielopartyjnym systemem rządów, z powszechnie wybieranym prezydentem i 132-osobową Palestyńską Radą Legislacyjną.
Autonomia Palestyńska straciła wpływy w ostatnich latach, z ograniczoną samorządnością na Zachodnim Brzegu i utratą poparcia wśród Palestyńczyków, zwłaszcza tych bardziej radykalnych, którzy oskarżają ją o współpracę z Izraelem i wybierają poparcie dla Hamasu.
4. Strefa Gazy
Strefa Gazy to obszar położony na wybrzeżu Morza Śródziemnego, graniczący na południowym zachodzie z Egiptem oraz na północy i wschodzie z Izraelem. Jego obszar ma 40 km długości, 10 km szerokości, a całkowita powierzchnia wynosi ok. 365 km².
W latach 1922-1948 ten teren był pod panowaniem Wielkiej Brytanii, która utworzyła Mandat Palestyny. Rezolucja ONZ z 1947 r. podzieliła terytorium Mandatu na dwa segmenty. 55 proc. otrzymało państwo żydowskie, z miastem Jerozolima pozostającym pod międzynarodowymi rządami. Reszta, wraz ze Strefą Gazy trafiła w ręce Arabów. Dziś Strefa Gazy jest zamieszkiwana przez ponad 2,3 mln Palestyńczyków, co czyni ją jednym z najgęściej zaludnionych miejsc na świecie.
Jednak Palestyńczycy odrzucili porozumienie i rozpoczęli wojnę arabsko-izraelską w 1948 r. Wygrał ją Izrael, co zmusiło wysiedlonych Palestyńczyków do dużej migracji na terytorium graniczące z Morzem Śródziemnym, Egiptem i Izraelem.
Było jeszcze kilka wojen, zanim porozumienia z Oslo z 1993 r. przyznały Strefie Gazy ograniczoną autonomię. Jednak Izrael dopiero w 2005 r. całkowicie wycofał swoje wojska z tych terenów, ale państwo żydowskie nadal sprawuje kontrolę nad wjazdem i wyjazdem ludzi i zasobów. To właśnie z powodu tych ograniczeń Human Rights Watch nazwała Strefę Gazy „więzieniem pod gołym niebem”.
5. Syjonizm
Syjonizm to żydowski ruch polityczny. Termin „syjonista” jest czasami błędnie używany w odniesieniu do Żydów w ogóle. Sam ruch pojawił się pod koniec XIX wieku, wzywał do utworzenia państwa Izrael w regionie zamieszkałym przez Żydów i muzułmanów od czasów starożytnych, znanym jako Palestyna.
Kiedy cel został osiągnięty i w 1948 r. powstało wymarzone państwo, syjonizm ewoluował w kierunku wsparcia i obrony Izraela. Syjoniści twierdzą, że państwo Izrael jest narodowym domem dla narodu żydowskiego.
Nie każdy Żyd jest jednak syjonistą, część wyznawców judaizmu nie popiera tego ruchu, nie wierząc we współczesne państwo Izrael.
6. Jerozolima
Jerozolima, której nazwa wywodząca się z języka semickiego jest interpretowana jako „Miasto Pokoju” lub „Siedziba Pokoju”, ma starożytne korzenie. Jej początki sięgają 2800 r. p.n.e. Miasto od wieków jest przedmiotem poważnych sporów religijnych, będąc epicentrum religii żydowskiej, islamskiej i chrześcijańskiej.
Rezolucja ONZ stanowiła, że Jerozolima będzie miała niezależny status. Jednak po wojnie sześciodniowej Izrael przejął pełną kontrolę nad miastem, a w 1980 r. parlament uchwalił ustawę o Jerozolimie, uznając ją za niepodzielną. Jest to obecnie jeden z głównych konfliktów w sporze z Palestyńczykami, którzy odrzucają izraelską kontrolę i okupację palestyńskiego terytorium na wschód od miasta, które również uważają za swoją historyczną stolicę.
Konflikty historyczne sprawiły, że Jerozolima nie jest uznawana przez większość społeczności międzynarodowej za stolicę Izraela. Jednak za taką uznały ją w 2019 r. Stany Zjednoczone, co może pogłębiać destabilizację Bliskiego Wschodu i trwale zatrzymać proces pokojowy.
7. Zachodni Brzeg Jordanu
Drugim terytorium palestyńskim, które zostało ustanowione na mocy rezolucji ONZ z 1947 r., poza Strefą Gazy i Wschodnią Jerozolimą, jest Zachodni Brzeg Jordanu – region o powierzchni 5 860 km2.
Znajduje się on jednak pod okupacją państwa żydowskiego od czasu wojny sześciodniowej w 1967 r. Izrael kontroluje również Jerozolimę Wschodnią.
Na Zachodnim Brzegu Jordanu mieszka ponad 3 mln Palestyńczyków, ale Izrael ustanowił liczne osiedla, w których żyje około 700 tys. żydowskich osadników. Osiedla te, a także wysiedlenia Palestyńczyków, od dziesięcioleci są źródłem gwałtownych sporów między Izraelem a palestyńskimi grupami bojowników.
Zachodni Brzeg Jordanu jest rządzony przez Autonomię Palestyńską, na której czele stoi Mahmud Abbas należący do grupy politycznej Fatah, która od 2000 r. toczy walkę o władzę z Hamasem.
8. Przejście graniczne Rafah
Po wojnie w 1967 r. Izrael przejął półwysep Synaj od Egiptu, w tym miasto Rafah. Po zawarciu porozumienia wojska izraelskie wycofały się, ale Rafah zostało podzielone granicą, na część egipską i należącą do Strefy Gazy.
Utworzono tam przejście graniczne, które do dziś jest jedyną bramą do Strefy Gazy, która nie jest bezpośrednio kontrolowana przez Izrael.
Przejście jest administrowane przez Egipt. Jednak towary wwożone do Strefy Gazy wymagają zgody Izraela.
Bardzo niewielu Palestyńczyków, nawet poza okresami działań wojennych, otrzymuje pozwolenie od władz egipskich na przekroczenie granicy. Granica jest otwarta tylko sezonowo, a jeśli niespodziewanie zostanie zamknięta, Palestyńczycy mogą utknąć poza Strefą Gazy.
Egipt nie otworzył również jednostronnie przejścia granicznego w Rafah z powodów humanitarnych, takich jak wysiedlenia Palestyńczyków.
9. Hezbollah
Ta jedną z najpotężniejszych sił paramilitarnych na świecie nosi nazwę oznaczającą „partię Boga”. Hezbollah jest wspieraną przez Iran szyicką islamistyczną organizacją polityczną i grupą paramilitarną, która dzierży wielką władzę w Libanie. Od 1992 r. na jej czele stoi Hasan Nasr Allah. Według Departamentu Stanu USA, to Iran zapewnia Hezbollahowi większość finansowania, a także szkolenia, broń i materiały wybuchowe.
Przeczytaj także:
Organizacja oficjalnie ogłosiła swoje powstanie w 1985 r. w manifeście, w którym za główny cel obrała zniszczenie Izraela. Wspiera również sprawę palestyńską i inne szyickie narody na Bliskim Wschodzie. Hezbollah przeprowadzał liczne ataki i jest uważany za organizację terrorystyczną przez USA, Izrael, Wielką Brytanię i inne kraje Ligi Arabskiej.