Gdy Deng Xiaoping zaczął reformy gospodarcze w latach 80., przedsiębiorstwa państwowe pozostały niekwestionowanymi liderami, a przedsiębiorstwa prywatne były dozwolone wyłącznie na poziomie chałupnictwa. W erze Jiang Zemina w latach 90. XX w. rozpoczęły się reformy premiera Zhu Rongjiego, liberalizujące gospodarkę, przy czym koncentrowano się też na reformie przedsiębiorstw państwowych, zgodnie z mantrą: „chwytaj duże i puszczaj małe” (抓大放小).
Od tego momentu przedsiębiorstwa państwowe były w dużej mierze wykorzystywane do realizacji celów strategicznych KPCh. Pod rządami Hu Jintao, w pierwszej dekadzie XXI wieku, liberalizacja uległa spowolnieniu, a przedsiębiorstwa państwowe ograniczyły swoją ekspansywność, aby ustabilizować gospodarkę w czasie światowego kryzysu finansowego. Od tego czasu przedsiębiorstwa państwowe skupiały się głównie na infrastrukturze, wspieraniu zatrudnienia, zapewnieniu bezpieczeństwa społecznego. Tymczasem firmy prywatne dążyły do maksymalizacji zysków, rozwoju i innowacji. Zaufanie do sił rynkowych uległo stagnacji za rządów Hu, wzrosło za Denga i Jianga, uległo pogorszeniu za Xi.
Xi początkowo chciał kontynuować podejście Hu, wyrażone w dokumencie zawartym w decyzji Trzeciego Plenum z 2013 r., w którym uznano zarówno własność państwową, jak i siły rynkowe za główne filary rozwoju. Jednak w obliczu pojawiających się i wyraźnych zagrożeń w latach 2015-2018, Xi zmienił kurs i przeciwstawił się bardziej nastawionym na reformy frakcjom w Partii. Tym bardziej że zaufanie Chin w sytuacji zależności od zagranicznych technologii, wyparowało wraz z wojnami handlowymi i technologicznymi w USA, które rozpoczęły się w 2018 r.
Według przywódców Chin kraj jest na drodze do zakończenia „historycznej transformacji od powstania i osiągnięcia dobrobytu do wzrostu w siłę” (从站起来、富起来到强起来). Znaczne podniesienie poziomu życia oraz możliwości naukowo-technologicznych mają stanowić bazę dla „osiągnięcia nowego etapu rozwoju socjalistycznej modernizacji” (社会主义现代化) do 2035 r. KPCh pod przywództwem Xi Jinpinga ucieka się jednak do polityk, które przez dziesięciolecia wstrzymywały rozwój Chin – rozrostu: ideologii, centralizacji, sekurytyzacji i odwrócenia rozdziału Partii i państwa.
Po XIX Zjeździe Partii w 2017 r. myśl gospodarcza Xi Jinpinga stała się centralną ideologią KPCh kształtującą rozwój gospodarczy Chin, a lojalność wobec Xi i jego programu uzyskała największe znaczenie. Każdy, kto mógł wyrazić sprzeciw wobec strategii Xi, został stłumiony, niezależnie od tego, czy był to Li Keqiang, czy protegowany Hu Jintao, Hu Chunhua. Tymczasem awanse czekały lojalistów Xi, takich jak Li Qiang (wsławionego radykalnym podejściem „zero-covid” w Szanghaju).
W myśli ekonomicznej Xi liberalizm gospodarczy, jako cel jest martwy, gdyż nie jest to zgodne z systemem politycznym. Ideologicznym wyborem Xi Jinpinga było wydobycie narzędzia sił rynkowych ze śmietnika liberalizacji gospodarczej i wykorzystanie go wyłącznie użytkowo, przy jednoczesnym budowaniu nowych instrumentów gospodarczych, w których centralną rolę odgrywa Partia.
Zręby tego, co później stało się myślą ekonomiczną Xi Jinpinga, ujawniono w sierpniu 2020 r., kiedy Qiushi (główny dziennik teoretyczny KPCh), opublikował przemówienie, które wygłosił 23 listopada 2015 r. Było to jedno z jego najwcześniejszych przemówień jako najważniejszego przywódcy, w których omawiał swoje ideologiczne spojrzenie na ekonomię polityczną Chin.
Xi Jinping wyznaczył cele gospodarcze w następujący sposób:
1. Trzymanie się filozofii rozwoju skupionej na ludziach. (第一,坚持以人民为中心的发展思想), co możemy rozumieć, jako zmiany priorytetu z masowości usług dla ludzi, na ich jakość.
2. Nowej koncepcji rozwoju. (第二,坚持新的发展理念), która ma skupiać się na równoważeniu innowacji, koordynacji, ekologizacji, otwartości i „dzieleniu się”.
3. Utrzymanie i ulepszenie podstawowego socjalistycznego systemu gospodarczego. (第三，坚持和完善社会主义基本经济制度)
4. Trzymanie się kierunku socjalistycznej reformy rynkowej (第五，坚持社会主义市场经济改革方向), czyli zachowanie bilansowania przedsiębiorstw państwowych i prywatnych.
5. Utrzymanie i ulepszenie podstawowego socjalistycznego systemu dystrybucji. (第四,坚持和完善社会主义基本分配制度), co oznacza powolne przywracanie dystrybucji na poziomie z czasów Mao, znane jako „podział według pracy”.
6. Przestrzeganie podstawowej krajowej polityki otwarcia (第六,坚持对外开放基本国策). Jest, to zapowiedz Inicjatywy Pasa i Szlaku.
Wojna handlowa i pandemia stały się katalizatorem przyspieszenia wdrażania myśli ekonomicznej Xi. Potrzebował on wcześniejszego umocnienia swej władzy, aby pogłębić znaną z czasów Mao ideę samodzielności, dzięki wojnie technologicznej, rozpoczętej od ograniczeń nałożonych na Huawei i ZTE, która zmieniła sytuację strategiczną, co otworzyło Xi znaczną przestrzeń polityczną do forsowania swojej ideologii ekonomicznej i wysiłku na rzecz zamknięcia luki technologicznej oraz osiągnięcia samodzielności. Podobnie możemy uważać, że gdyby nie pandemia, nie doszłoby do ataków aparatu partyjnego na sektor technologiczny, prywatne korepetycje czy sektor nieruchomości.
Konfrontacja z USA wzmocniła wizję gospodarki Xi Jinpinga i dominację Partii nad systemem gospodarczym, przy wykorzystaniu strategicznych wytycznych, w celu powstrzymania „błędnych” decyzji rynkowych, zwiększających ryzyko finansowe i nierealizujących celów strategicznych państwa, pogłębiających ryzyka płynące z Zachodu.
Jak widać, niektóre z odnoszących największe sukcesy firm były postrzegane jako rywale dla władzy KPCh. Najbardziej widoczną reakcją KPCh było wstrzymanie największej na świecie oferty publicznej w 2020 r. – Ant Financial, po tym, jak założyciel Jack Ma wygłosił uwagi, kwestionujące zdominowany przez państwo system bankowy. Co jeszcze bardziej istotne, wymuszono rozbicie Alibaby na 6 podmiotów, w których Państwo przejęło „złote akcje”, umożliwiające kontrolę każdego z nich. Jego późniejsze, de facto uciszenie, wysłało innym przedsiębiorcom sygnał o tym, kto tu rządzi, co połączono z szerszą represją, wobec firm technologicznych oskarżanych o „nieuporządkowaną ekspansję kapitału”. Oznaczało to, że radzili sobie na tyle dobrze, że zbyt dużo kapitału napłynęło do nich, kosztem inwestycji na obszarach wyznaczonych przez Pekin.
KPCh obrała za cel sektor prywatny i przedsiębiorców, aby wymusić na nich dostosowanie się do ideologicznych i politycznych celów państwa partyjnego. Przyjęto, że istnieją przedsiębiorstwa strategiczne, „wypełniacze luk technologicznych”, które pomagają przezwyciężyć deficyt technologiczny Chin w stosunku do liberalnych gospodarek rynkowych, dzięki czemu pomagają Chinom wspinać się po globalnych łańcuchach wartości. KPCh chce mieć większą kontrolę, np. nad liderami cyfrowymi, którzy przetwarzają ogromne ilości danych konsumenckich lub w sektorach, które Pekin chce zlikwidować ze względów politycznych, takich jak branża gier i prywatne korepetycje.
Transformacja gospodarcza w Chinach okazała się niezwykłym sukcesem. Ponad 800 milionów ludzi wyprowadzono z ubóstwa. W 2022 r. PKB na mieszkańca osiągnął poziom 12 720 dolarów, co zbliża go do definicji kraju o wysokim dochodzie przyjętej przez Bank Światowy, wynoszącej 13 845 dolarów. Jednak to wciąż plasuje Chiny poniżej Bułgarii (13 772 USD) i Rumunii (15 892 USD) oraz krajów o najniższym PKB na mieszkańca w UE.
Skupianie się wyłącznie na poziomie krajowego PKB na mieszkańca w Chinach może wprowadzać w błąd, ponieważ nie stanowi już to celu Partii. W tak dużej gospodarce, jaką są Chiny, różne etapy rozwoju zachodzą jednocześnie. Już 42 procent ludności żyje w regionach, które Bank Światowy określiłby jako regiony o wysokich dochodach. PKB na mieszkańca w Jiangsu, Fujian, Zhejiang i Guangdong w 2022 r. przekroczyło 15 000 dolarów, przy łącznej ich populacji wynoszącej ponad 330 milionów, co daje Chinom bardzo liczną klasę średnią.
Typ socjalizmu, jaki Xi Jinping przewiduje dla Chin, kładzie nacisk na ideologię i nacjonalizm. Zasadniczą częścią tego są zasady kolektywistyczne będące ważną cechą chińskiego systemu gospodarczego, co oznacza to, że interes narodu jest ważniejszy od interesu jednostki.
Brak systemu bezpieczeństwa socjalnego pomaga wyjaśnić wyjątkowo wysoką stopę oszczędności w Chinach. Gospodarstwa domowe, zamiast konsumować, oszczędzają pieniądze na opiekę zdrowotną lub emeryturę. Wysokie stopy oszczędności z kolei sprzyjają modelowi wzrostu opartego na inwestycjach, ponieważ ułatwiają dostęp do taniego kapitału. Oszczędności jako udział w połowie PKB utrzymują się na stałym poziomie bliskim 45 procent od 2013 r. Stopa oszczędności w Chinach jest niemalże klasą samą w sobie i według klasyfikacji Banku Światowego znacznie wyższą niż w krajach o średnich i wysokich dochodach.
Wrażenie hiperkonsumpcji we współczesnych megamiastach Chin lub szaleństwo handlu internetowego nie odzwierciedlają rzeczywistości makroekonomicznej, ale raczej „migawkę społeczeństwa” – i głęboko zakorzenionych nierówności. Pod rządami Xi Jinpinga krzykliwe pokazywanie bogactwa przez elity biznesowe staje się mniej modne, a nawet potencjalnie ryzykowne. Chińscy przedsiębiorcy mogą ponieść konsekwencje podobne do tych, jakie ponieśli lokalni urzędnicy podczas kampanii antykorupcyjnej w początkach rządów Xi.
W odpowiedzi urzędnicy nie mogli już organizować wystawnych bankietów ani pokazywać się z drogimi zegarkami. Rośnie oczekiwanie na skromność i potrzebę wykazania roli w rozwoju narodu. Jednocześnie, jak na ironię, wizja chińskiego socjalizmu przedstawiona przez Xi obejmuje odrzucenie dystrybucyjnego socjalizmu w stylu zachodnim na rzecz silniejszej i interwencyjnej roli dla państwa.
Zamiast pogłębiać reformy instytucjonalne, odpowiedzialność za zapewnienie świadczeń w dużej mierze pozostawia się ludzi samych sobie, podczas gdy wkład państwa ogranicza się do minimum. Wydatkowanie środków publicznych na budowę państwa opiekuńczego to luksus, na który KPCh nie chce w czasach narastającej systemowej rywalizacji z USA sobie pozwolić.
Mamy więc obraz, w którym zmniejszająca się liczba Chińczyków nie może liczyć na wsparcie państwa, które jest zajęte realizacją wielkich strategii. W tym samym czasie Partia wyznacza dla społeczeństwa cele i stawia zakazy. Na przykład zakazem objęto granie na komputerze. Władza oczekuje przywrócenia tradycyjnej męskości oraz zwiększenia dzietności, gdyż za kilka lat więcej osób będzie rocznie odchodzić na emeryturę niż rozpoczynać pracę. Krótko mówiąc, wersja socjalizmu zaproponowana przez Xi nie jest socjalizmem obfitości.