Na zaistniałą sytuację zareagował, zarówno polski rząd wprowadzając program Tarczy Antykryzysowej, jak i samorządy wojewódzkie, gminne oraz rady miasta. W głównych krajowych metropoliach stworzono specjalne programy uwzględniające środki na wspomaganie biznesu.
W Gdańsku uruchomiono Gdański Pakiet Wsparcia Przedsiębiorców. Od kwietnia 2020 roku funkcjonuje Poznański Pakiet Antykryzysowy, w pierwszym kwartale tego samego roku powstał też Wrocławski Pakiet Pomocowy. Podobne działania podjęły Warszawa, Kraków, Łódź i Szczecin. Jak w praktyce wyglądały pomysły radnych i samorządowców?
Zwolnienie z opłat czynszowych i nieruchomościowych
W programach pomocowych przygotowanych przez samorządy i rady miasta duże znaczenie odgrywają kwestie czynszów i nieruchomości. Są one uwzględnione w projektach wszystkich większych miast.
W Gdańsku przedsiębiorcy mogą ubiegać się o umorzenie lub odroczenie opłat czynszowych w lokalach gminnych, a podobne regulacje obejmują też podatek od nieruchomości. Dodatkowo właściciele firm otrzymali możliwość przesunięcia terminów wnoszenia opłaty za użytkowanie wieczyste.
Szczeciński program daje właścicielom firm szansę na wydłużenie terminu płatności podatku od nieruchomości. Przedsiębiorcy mogą także składać wnioski o odroczenie należności za czynsz, a przy zaległościach nie muszą się obawiać naliczania odsetek karnych.
Poznańskie działania skupiają się na ulgach w czynszach za najem miejskich lokali użytkowych oraz powierzchni pod ogródki gastronomiczne. Prowadzący działalność mogą również ubiegać się o prolongatę lub rozłożenie na raty płatności z tytułu podatków czy zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych dla gastronomii. W poprzednim roku właściciele lokali użytkowych niespełniający wcześniej wymagań spadku dochodu mogli ponownie wnioskować o obniżkę czynszu, jeżeli wykazali 25 proc. zmniejszenie obrotów, pomiędzy grudniem 2019 a grudniem 2020 roku. Ulgi zmniejszyły przychody miasta o 2 mln zł.
W Łodzi przedsiębiorcy z branży gastronomicznej mogli liczyć na czynsz „za złotówkę” oraz zwolnienie z opłat za alkohol, za cały 2021 rok, jak też zwrot wcześniej pobranych z tego tytułu opłat.
Zniżki w czynszu za najem lokali wykorzystywanych na prowadzenie działalności gospodarczej to też jeden z punktów programu „Pauza”, czyli wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców w Krakowie i Małopolsce. Dla właścicieli firm z zakazem działalności, miasto proponowało ograniczenie kosztów najmu do poziomu wydatków eksploatacyjnych. Przy możliwości prowadzenia działalności, przy równoczesnym spadku obrotów o przynajmniej 25 proc., oferowana jest zniżka czynszowa nawet do 75 proc. kosztów najmu. Innym pomysłem była zmiana umów i zmniejszenie czynszu dzierżawnego targowisk miejskich oraz obniżenie stawek opłat za ogródki gastronomiczne.
Jak krakowskie wsparcie wyglądało w liczbach? W samym 2020 roku miasto otrzymało prawie 2,5 tys. wniosków od najemców lokali użytkowych. Udzielono w związku z tym pomocy w kwocie blisko 8,8 mln zł.
Kosztorys Wrocławskiego Pakietu Pomocowego, w którym również zaoferowano zwolnienie z podatku od nieruchomości oraz czynsz „za złotówkę” (lub jego obniżenie) został wyliczony na około 30 mln zł. Także w stolicy Dolnego Śląska warunkiem uzyskania takich ulg jest znaczny spadek dochodu w stosunku do okresu sprzed pandemii. W sezonie letnim Wrocław proponował też możliwość powiększenia ogródków gastronomicznych dla barów i restauracji, a w przypadku nieprowadzenia działalności z powodu Covid-19 zwolnienie z opłat.
Pomoc finansowa
Innego rodzaju wsparciem ze strony miast jest bezpośrednia pomoc finansowa. W Gdańsku dofinansowywano część kosztów wynagrodzeń dla pracowników oraz związanych z prowadzeniem działalności. Pomorski Fundusz Pożyczkowy działający pod auspicjami Samorządu Województwa Pomorskiego udzielił w 2020 roku 827 pożyczek na łączną kwotę prawie 81 mln zł, choć kwota ta dotyczy całego województwa.
Szczeciński Fundusz Pożyczkowy zaoferował wsparcie w postaci niskooprocentowanej pożyczki dla osób prowadzących niewielką działalność gospodarczą i wykazujących negatywny wpływ pandemii na swój biznes. Całkowita pula obejmowała 10 milionów złotych. Wypłacane kwoty uzależnione były od wcześniejszych obrotów firmy oraz rocznych kosztów przez nią ponoszonych. Z kolei Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego udzielała pożyczek płynnościowych dla małych i średnich firm działających w branżach szczególnie dotkniętych przez pandemię, zwłaszcza w usługach. W zależności od sytuacji konkretnego podmiotu gospodarczego wielkość pożyczki może wynieść do 250 tys. zł.
W Poznaniu przedsiębiorcy mogli ubiegać się o rozłożenie spłaty podatków na raty oraz odroczenie terminów uiszczenia opłat. Innym rodzajem wsparcia są pożyczki płynnościowe dla firm, które gorzej poradziły sobie ze skutkami pandemii, przy czym wnioski przyjmowano tylko do momentu alokacji dostępnych środków. Ze strony samorządu wojewódzkiego oferowane są bezzwrotne dotacje i pożyczki preferencyjne, z niskim oprocentowaniem, a fundusze na ten cel pochodzą w dużej mierze ze środków unijnych. Samorząd zdecydował się również na różnego rodzaju formy dofinansowania m.in. do kosztów prowadzenia działalności gospodarczej czy wynagrodzeń dla pracowników. Głównymi beneficjentami są tutaj mikro, małe i średnie podmioty gospodarcze.
W Łodzi powołano Fundusz Połączeń Kredytowych mający udzielać pożyczek lokalnemu biznesowi. Miasto wsparło go kwotą 10 milionów zł, a łączny koszt pomocy w 2020 roku wyniósł dwa razy więcej mimo ubytku w budżecie w kwocie 165 milionów zł.
Maksymalnie do 500 tys. zł można uzyskać w formie pożyczki z Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, przy okresie spłaty do 60 miesięcy. Wsparcie jest udzielane na rozwój już istniejących przedsiębiorstw, ale także nowym firmom. Wymagane jest jednak 20 proc. wkładu własnego na deklarowaną inwestycję. Interesującym pomysłem jest też dofinansowanie specjalistycznych usług doradczych w postaci specjalnych grantów w wysokości 20 tys. zł.
Dolnośląski Fundusz Rozwoju będący partnerem samorządu wojewódzkiego ma w swoim pakiecie pożyczki płynnościowe na pokrycie stałych, miesięcznych zobowiązań oraz branżowe na finansowanie wydatków inwestycyjnych lub inwestycyjno-obrotowych. Te dwie formy pomocy przeznaczone są dla firm, które zanotowały znaczący spadek obrotów w stosunku do okresu przed epidemią.
Inne formy pomocy
Większość pakietów wsparcia najważniejszych polskich miast oferuje też inne formy pomocy. Przedsiębiorcy mogą korzystać z porad doradców z zakresu księgowości, biznesu, prawa, bezpłatnych szkoleń, ale również ze wsparcia psychologa, jak ma to miejsce np. w Poznaniu. W głównym mieście Wielkopolski doradztwo obejmuje też kwestie pracy zdalnej, wykorzystania kanałów cyfrowych do promocji i sprzedaży, cyberbezpieczeństwa czy nowych form rekrutacji pracowników.
Pomoc jest bezpłatna i dostępna dla wszystkich zainteresowanych. Jak do tej pory skorzystało z niej kilkanaście tysięcy osób. Sytuację na poznańskim rynku monitoruje też Biuro Obsługi Inwestorów, które analizuje bieżące informacje z głównych branż i przekazuje je do władz miasta. Można również zgłosić wniosek o ulgi w zakresie opłat za odpady.
Co przygotowała stolica?
W Warszawie do końca I połowy 2021 roku najemcy miejskich lokali użytkowych uzyskali obniżkę czynszów o łącznej wartości prawie 52 mln zł. Obniżka obejmowała 42 proc. lokali obsługiwanych przez Biuro Polityki Lokalowej. Od 2021 roku opłaty czynszowe nie były też powiększane o wskaźnik inflacji, co pozwoliło najemcom zaoszczędzić kolejne 5 mln zł. Dodatkowo skrócono wymagany okres najmu poniżej 10 lat, przy czym lokale położone w parterach ciągów handlowo-usługowych można wynająć na 3 lata z opcją przedłużenia.
Wsparcie objęło ponad 800 dzierżawców prowadzących działalność i wynajmujących nieruchomości miejskie, a redukcja czynszów, jaka im przysługiwała wyniosła ponad 10 mln zł. Władze miasta wzięły też pod uwagę 1000 wniosków przedsiębiorców o ulgę w spłacie zobowiązań podatkowych z tytułu podatku od nieruchomości i środków transportowych, co pozwoliło im zaoszczędzić 3,5 mln zł.
Zmniejszono o 75 proc. stawki za zajęcie przestrzeni na ogródki gastronomiczne i przeznaczono w tym celu dodatkowe miejsca z terenów zarządzanych przez Zarząd Dróg Miejskich czy Zarząd Terenów Publicznych. Restauratorzy prowadzący sprzedaż alkoholu skorzystali także na zwolnieniu z opłaty II raty za korzystanie z zezwoleń w 2021 roku.
Innego rodzaju wsparciem było doradztwo biznesowe czy porady dotyczące form pomocy w ramach tarczy antykryzysowej oraz źródeł finansowania biznesu dla małych i średnich przedsiębiorstw.
Województwo mazowieckie współpracujące z kilkoma instytucjami finansowymi udziela pożyczek płynnościowych dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Cel finansowania obejmuje m.in. wynagrodzenia pracowników, spłatę zobowiązań handlowych, bieżące raty kredytów czy płatności za zatowarowanie i produkty.
Wsparcie rządowe
Rząd szybko zareagował na kryzys związany z pandemią. Pierwsza wersja Tarczy Antykryzysowej, czyli pakietu rozwiązań mających na celu pomoc zagrożonym przedsiębiorstwom weszła w życie 1 kwietnia 2020 roku. Od tamtej pory pojawiło się już 9 kolejnych odsłon. Jednym z głównych filarów Tarczy jest finansowanie przedsiębiorców, a także ochrona miejsc pracy. W pierwszym roku jej funkcjonowania do przedsiębiorców trafiło ponad 187 mld zł, z czego 68,7 mld zł zapewniła Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju, 61,5 mld zł Tarcza pomocowa Banku Gospodarstwa Krajowego.
Inne formy pomocy obejmowały zwolnienie ze składek na ubezpieczenie społeczne oraz świadczenie postojowe (ponad 28,6 mld zł), wsparcie z Agencji Rozwoju Przemysłu w wysokości 168 mln zł oraz środki na ochronę miejsc pracy z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a także umarzalne pożyczki dla mikroprzedsiebiorców, organizacji pozarządowych i samozatrudnionych w kwocie 28,3 mld zł.
Jeżeli ktoś prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, to w ramach tarczy może liczyć m.in. na:
- zwolnienie ze składek ZUS za wybrane miesiące oraz rozłożenie płatności na raty,
- świadczenia postojowe i dofinansowania,
- późniejszą spłatę podatku, rozłożenie opłat na raty lub umorzenie spłaty,
- niskooprocentowane pożyczki dla mikroprzedsiębiorców.
To jedynie część propozycji. Duży wachlarz możliwości otrzymują też mikro i małe przedsiębiorstwa oraz średnie i duże firmy. Oprócz podobnych mechanizmów związanych z ulgami w zakresie opłat ZUS czy podatków, a także dotacji i świadczeń postojowych właściciele firm mogę też otrzymać dofinansowanie wynagrodzenia dla pracowników lub należnych z tytułu ich zatrudnienia składek.
Czy działania lokalne okazały się wystarczające?
Działania regionalne i miejskie skoncentrowały się na wsparciu przedsiębiorców poprzez zmniejszanie ich obciążeń finansowych takich jak czynsze czy opłaty. Inną formą pomocy były pożyczki dla biznesu, które funkcjonowały we wszystkich większych miastach oraz pomoc merytoryczna. Duża część przeznaczonych na to funduszy zwłaszcza ze strony samorządów wojewódzkich pochodziła z dotacji unijnych oraz rządowych w ramach Tarczy Antykryzysowej.
Jednak osoby prowadzące działalność gospodarczą musiały wykazać się znacznym spadkiem obrotów, aby otrzymać wsparcie, co dla wielu firm poniżej ustalonej granicy stanowiło poważny problem. W tym przypadku znacznie lepiej sprawdziły się programy rządowe w postaci tarczy antykryzysowej.
Warto zauważyć, że choć istotne, to zwolnienie z opłat czynszowych czy doradztwo nie pozwalają firmie odzyskać utraconej w wyniku pandemii płynności finansowej, co szczególnie widać w przypadku branż, które musiały zawiesić swoje funkcjonowanie z powodu Covid-19.
Zarówno ogólnopolskie, jak i lokalne programy pomocowe dla przedsiębiorców starały się uwzględnić wiele czynników, jednak rządowa Tarcza Antykryzysowa jest pod tym względem bardziej wszechstronna, a na wsparcie firm przeznaczono znaczące środki finansowe. Tarcza pozostanie więc głównym mechanizmem ratowania zagrożonych upadkiem podmiotów gospodarczych.
