W antycznych Chinach honor był głęboko zakorzenioną wartością społeczną. Istniało wiele czynników, które były uważane za oznakę honoru lub mogły spowodować jego utratę. Oto kilka z nich…
Lojalność wobec władcy i państwa – wierzono, że lojalność wobec władcy była jednym z najważniejszych aspektów honoru. Osoba, która nie okazywała lojalności wobec władcy lub nie broniła państwa w trudnych czasach, traciła honor. W doskonały sposób podsumował to Konfucjusz:
„Jeśli masz honor, musisz być lojalny wobec swojego władcy i państwa. To twoje najważniejsze zadanie”.
Mimo przemian społecznych lojalność wobec państwa i władzy pozostały nadal ważnym elementem kodu honorowego w Chinach. Wzrost znaczenia honoru narodowego, propagowany przez rząd i partie komunistyczne, prowadzi do coraz większego nacisku na wykazywanie patriotyzmu, szacunku dla flagi i hymnu narodowego. Obecny przywódca wzmocnił nacisk na znaczenie honoru narodowego, państwo odreagowuje swą historyczną już słabość, uderzając niejednokrotnie w nuty czysto nacjonalistyczne, wszytko to ma na celu umacnianie pozycji Chin jako mocarstwa światowego. Sukcesy sportowe, ekonomiczne i naukowe są często postrzegane, jako oznaki honoru dla kraju. Tutaj krótki wtręt, jakim szerzej zajmę się w innym tekście. Ideologicznie, a nawet frazeologicznie, obecny kierunek polityczny partii komunistycznej jest wyraźnie bliski ideologii nacjonalistycznej w rozumieniu zachodnim, paradoksalnie Kuomintang, chociaż jest Narodową Partią Chin, ma do samej narodowości drastycznie różne podejście.
Rodzina
Dziedzictwem tradycyjnej kultury chińskiej sięgającej jeszcze kultury plemiennej i rodowej jest kult przodków i wynikająca z niego wierność rodzinie. Szczególnie ważne było zachowywanie honoru w ramach rodziny. Osoba, która nie szanowała starszych członków rodziny, nie dbała o swoją reputację rodzinnej linii, lub dopuszczała się czynów, które szkodziły rodzinie – traciła honor.
Szacunek dla starszych członków rodziny i troska o rodziców, pielęgnowanie tradycji rodzinnych pozostaje ważnym elementem chińskiego kodu honorowego. Starsi członkowie rodziny są traktowani z szacunkiem i od nich również oczekuje się poszanowania tradycji i wartości przekazywanych przez pokolenia. Naturalną rzeczą jest powielanie tego kodu kulturowego, na którym wyrosło społeczeństwo. Mimo że bazowy dla struktur plemiennych i rodowych, system feudalny wraz z wprowadzeniem reform Mao – po 1949 roku uległ zanikowi, a podczas rewolucji kulturalnej nawet sama rodzina była poddana silnej presji ukierunkowanej na zniszczenie dotychczasowej tradycji i kultury – to po latach 60. XX wieku, koncepcje powróciły, chociaż ich istotność spadła. Tradycje i wartości związane z honorem w dużym stopniu zostały zepchnięte na drugi plan. Niemniej jednak wzorzec stepowej wierności rodzinie i jej hierarchii, przy silnym wsparciu władzy powraca, chociaż wiele wskazuje na to, że wielkomiejskie społeczeństwo nie jest w stanie tego w pełni zaakceptować.
Moralność
Kolejnym ogniwem honoru jest Postawa etyczna. Zachowanie się zgodnie z moralnymi zasadami było kluczowym elementem honoru w starożytnych Chinach. Osoba, która popełniała przestępstwa, kłamała lub łamała obietnice, traciła honor. Honor nie istniał bez etycznego zachowania, to stanowiło podstawę tego, aby nie utracić twarzy (o czym w kolejnym tekście, ponieważ ten model jest do dzisiaj niezmiernie istotny). Jak napisał Mencjusz:
„Nie ma większej wartości niż posiadanie honoru i moralności. Wielki człowiek trzyma się zawsze zasad etycznych”.
Władza uznała, że przemiany społeczne i powszechne dorobkiewiczostwo zmusza do przywracania starych wzorców. Stąd w ostatnich latach w Chinach zwiększyła się świadomość społeczna i etyczna. Ludzie coraz bardziej zwracają uwagę na ochronę środowiska, etyczne zachowanie w biznesie, dobroczynność i uczciwość. Honor jest związany z tym, jak jednostka jest postrzegana przez społeczność i jakie ma działanie dla dobra ogółu.
Szlachetność
Ściśle związane z postawami etycznymi jest pielęgnowanie osobistych cnót. Osoba, która nie dbała o rozwój swoich umiejętności, nie dążyła do doskonalenia się i nie wykazywała cnoty w codziennym życiu, traciła honor. Mówiąc bardzo prosto, konfucjanizm skupia się głównej mierze na ideale człowieka, którego zadaniem jest pielęgnowanie swych cnót, ten ideał utożsamiany jest z junzi (w dosłownym tłumaczeniu: syn księcia). Każdy człowiek powinien dążyć do bycia „dżentelmenem”, szanującym hierarchię rodzinną i społeczną, rozwijającym siebie, a przez to wszystkich wokół siebie, poprzez przyjęcie dao, czyli właściwego, etycznego sposobu życia. Nie jest to jednak możliwe bez samodoskonalenia, a te nie istnieje bez rytuałów – czy to domowych, czy społecznych. Rytuały, zwyczaje, praktyki określano jako li. To one umożliwiają przez swą powtarzalność zrozumienie istotności służby rodzinie, państwu. Mają one być ważniejsze od osobistego interesu, a to znowu daje nam punkt docelowy w postaci honorowego junzi, skupionego na ren, czyli cnocie-cnót. Jak zauważył Han Fei:
„Cnota jest najwyższą formą honoru. Bez cnoty nie ma prawdziwego honoru”.
To zdanie świetnie domyka kompleks rozwoju osobistych cnót.
Ewolucja wartości
Postęp technologiczny i wpływ kultury popularnej: Wzrost technologiczny i rozwój mediów społecznościowych w Chinach stworzyły nowe sfery, w których pojawiają się wyzwania. Wpłynął na kształtowanie się nowych aspektów kodu honorowego. Wirtualne społeczności odgrywają istotną rolę w ustalaniu norm społecznych i wyznaczaniu standardów honoru. W zależności od swojego zachowania w mediach społecznościowych ludzie mogą zdobyć prestiż, ale i stracić honor. Wpływ kultury popularnej, ekspresja indywidualności i wyzwania związane z prywatnością, stały się często dyskutowanymi zagadnieniami związanymi z koncepcją honoru.
Warto zauważyć, że te zmiany nie są jednoznaczne i różnią się w zależności od regionu, społeczności i kontekstu. Z całą pewnością najbardziej widoczne są w miastach przemysłowych. Mimo to, w Chinach wciąż istnieje rozumienie honoru, które zakorzenione jest w tradycji, a jednocześnie pod wpływem nowych wyzwań społecznych i kulturowych podlega ewolucji.
Zmiany zapoczątkowane za Deng Xiaopinga zmodernizowały dotychczasowe dziedzictwo etyczne, pojawiły się nowe wartości, które wpływają na koncepcję honoru. Teraz większy nacisk kładzie się na sukces materialny, osiągnięcia indywidualne, zwłaszcza w kontekście gospodarczego boomu w Chinach. Wzrost gospodarczy Chin przyczynił się do zmiany priorytetów w kwestii honoru osiągnięcia zawodowe i zdobywanie bogactwa materialnego stały się istotnymi oznakami honoru w społeczeństwie chińskim. Wielu ludzi aspiruje do osiągnięcia statusu społecznego i finansowego jako przejawu swojego honoru. To jest element, który nigdy wcześniej w Chinach nie występował.
Przeczytaj także:
Zrodziło to o pytanie: czy człowiek chciwy może być uznany za honorowego? Współcześnie, dążenie do sukcesu materialnego i zdobycia bogactwa często jest postrzegane w społeczeństwie chińskim, jako oznaka honoru. Z jednej strony, jeśli człowiek chciwy osiąga sukces materialny w sposób uczciwy i zgodny z zasadami społecznymi, może być postrzegany jako honorowy w sensie osiągnięcia sukcesu indywidualnego. Zdolność do osiągania sukcesu i zdobywania bogactwa może być ceniona, jako wyraz przedsiębiorczości i determinacji.
Z drugiej strony, jeśli chciwość człowieka może łatwo prowadzić go do działalności nieetycznej, wyzysku innych ludzi, korupcji, oszustwa czy łamania zasad, to taki człowiek nie jest uważany za honorowego. Wartości takie jak etyka, uczciwość, sprawiedliwość i szacunek dla innych nadal mają duże znaczenie w kształtowaniu koncepcji honoru.
Jest to proces dynamiczny i ciągle jeszcze koncepcyjnie nieukształtowany. Zauważając dążenia władz do trzymania społeczeństwa „za uzdę” i moderowania jego zachowań – jeszcze zbyt wcześnie, aby przewidzieć, jak ten proces się zakończy.
