Wyniki Indeksu Percepcji Korupcji pojawiły się w specyficznym kontekście – na początku tego roku na Ukrainie doszło do głośnych aresztowań skorumpowanych urzędników na wysokich szczeblach władzy. To element szerzej zakrojonej akcji, na którą społeczeństwo długo czekało.
Pomimo trwającej wojny ukraińskie instytucje antykorupcyjne nadal pracują i wykazują dużą skuteczność. Jednak ich praca jest daleka od zakończenia.
Jak ocenić wynik Ukrainy w CPI?
W ostatniej dekadzie Ukraina powoli zdobywa coraz więcej punktów w ocenie CPI. Przez 10 lat ocena korupcji wzrosła o 8 punktów. Nie jest to wielki skok, ale zauważalna tendencja wzrostowa. Należy jednak wziąć pod uwagę, że dodatkowy punkt przyznany za 2022 r., obejmuje najprawdopodobniej najtrudniejszy rok w historii tego kraju.
Aktualny wynik 33 punktów jest najwyższy dla Ukrainy w historii Indeksu. Tyle samo punktów zdobyła w 2020 r., ale wtedy nie tylko okoliczności były inne, ale także metodologia liczenia.
Kiedy Ukrainą rządził prorosyjski prezydent Wiktor Janukowycz, rząd faktycznie przypominał grupę przestępczą defraudującą olbrzymie środki państwowe. Od tamtego czasu wiele się poprawiło.
Przed Euromajdanem informacje o dochodach urzędników były niejawne. Deklaracje majątkowe składali w wydrukowanej formie. Zamówienia publiczne wcale nie były publiczne – przyznawano je za zamkniętymi drzwiami, według niejasnych reguł. Tak wyglądała polityczna rzeczywistość Ukrainy sprzed 10 lat.
Przeczytaj także:
- Korupcja przeszkadza w reformowaniu ukraińskiego sądownictwa
- Korumpowanie elit zachodnich przez Rosję zagraża bezpieczeństwu
Przez ostatnią dekadę Ukrainie udało się nie tylko umocnić swoją państwowość, ale też wdrożyć bardzo nowoczesne narzędzia elektroniczne, takie jak system e-deklaracji, e-zdrowie, Prozorro czy Prozorro.Sale. Równolegle od podstaw zbudowano antykorupcyjną infrastrukturę.
Ważną uwagą w przypadku CPI jest też to, że mierzy on percepcję korupcji, bo zmierzenie faktycznego poziomu korupcji nie jest możliwe. Skoro zaś Ukraina uwikłana jest w długotrwałą wojnę, wzrost korupcji jest czymś, czego wszyscy mogą się spodziewać.
Co zmieniła Ukraina w sposobie zarządzania państwem w 2022 r.
W 2022 r. Ukraina wprowadziła sporo zmian, które poprawiły jej politykę wewnętrzną, jednocześnie niektóre zamiary i plany nie powiodły się (lub powiodły tylko częściowo), co mogło wpłynąć na wyniki CPI.
Latem ubiegłego roku powołano szefa Specjalistycznej Prokuratury Antykorupcyjnej. Uruchomiono także konkurs, który ma wyłonić dyrektora Krajowego Biura Antykorupcyjnego i wydaje się on postępować zgodnie z założeniami. W przeciwieństwie do wyboru szefa Agencji Odzyskania i Zarządzania Aktywami, którego nadal nie udało się wyłonić i sprawa utknęła w martwym punkcie.
Agencja Odzyskania i Zarządzania Aktywami jest ważnym organem, ponieważ zarządza przejętym majątkiem rosyjskim. Uczciwy, ale skuteczny lider jest tej agencji – i Ukrainie – bardzo potrzebny.
Udało się też przyjąć państwową strategię antykorupcyjną. To ważny krok, problem w tym, że nie udało się ustalić programu jej wdrażania. Tymczasem społeczeństwo ukraińskie domaga się od rządu skuteczniejszego wprowadzania przyjętej strategii, ponieważ obecnie poszczególne organy administracyjne próbują wprowadzać do niej wątpliwe zmiany, by chronić swoje nieuczciwe praktyki.
Sprawnie i przejrzyście postępuje prywatyzacja Ukrainy. Jednocześnie nie udało się zapewnić przejrzystości w księgowości majątku publicznego. Wzmocnienie kontroli nad danymi o posiadanym mieniu jest w tej chwili bardzo potrzebne.
W styczniu wybuchła afera z nadpłatami w zamówieniach żywności dla wojska. Pokazało to, jak łatwe są nadużycia we wprowadzonym ze względu na wojnę uproszczonym systemie zamówień publicznych. Zmuszona do szybkiego działania w obliczu rosyjskiej inwazji Ukraina, pozwoliła podmiotom zamawiającym na podpisywanie umów bezpośrednio i bez publikowania ich w Internecie. Okazało się, że stwarza to pole do nadużyć, więc przywrócenie wcześniejszego, transparentnego systemu zamówień publicznych mogłoby być lepszym rozwiązaniem.
Nie udało się natomiast zreformować Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent Ukrainy podpisał głośną ustawę 7662, która wywołała protesty wielu ekspertów i negatywną opinię Komisji Weneckiej. Ustawa ta umożliwia Doradczej Grupie Ekspertów wybieranie sędziów Sądu Konstytucyjnego, nawet jeśli mają oni opinię nieuczciwych. Oznacza to, że w najbliższym czasie ukraiński rząd mógłby uzyskać pełną kontrolę nad Trybunałem Konstytucyjnym, poprzez obsadzanie go „swoimi” sędziami.
Perspektywy
Raz jeszcze warto podkreślić, że zmiany na Ukrainie zachodzą w stanie wojennym. Choć nie udaje się w pełni wprowadzić wszystkich rekomendacji, to posunięcie prac do przodu w tak trudnych warunkach jest wciąż sporym osiągnięciem.
Rosyjska inwazja wywołała szok nie tylko wśród ludzi, ale i instytucji. W pierwszych dniach wojny zatajono wszystkie istotne informacje. Wraz z rozwojem działań wojennych powoli przywracano dostęp do państwowych danych, jednak nie odzyskały one jeszcze pełnej transparentności.
Choć Ukraińcy pokazali się jako profesjonalni i waleczni obrońcy, to wojna obnażyła różne wewnętrzne słabości kraju, w tym właśnie korupcję. Widać ją często na lokalnym poziomie, wśród ludzi, którzy wojnę próbują wykorzystać dla osobistych korzyści.
Możemy jednak spodziewać się, że mająca miejsce na początku tego roku fala ujawnionych skandali korupcyjnych, skutecznie zniechęci ukraińskich urzędników do defraudowania pieniędzy i brania łapówek. System antykorupcyjny wykazał swoją skuteczność w wykrywaniu tego typu nadużyć.
Jednocześnie system antykorupcyjny, choć funkcjonuje, nie działa w stu procentach. Ukraina musi przejść jeszcze długą drogę, by uwolnić się od korupcji.
Konieczne jest zakończenie konkursów na szefów Narodowego Biura Antykorupcyjnego oraz Agencji Odzyskania i Zarządzania Aktywami. Na ich czele muszą stanąć niezależni i uczciwi liderzy.
Ponieważ w styczniu 2024 r. powinien zostać powołany nowy szef Narodowej Agencji Przeciwdziałania Korupcji, warto by już teraz zaplanować konkurs na to stanowisko.
Warto także udostępnić bazy danych, oczywiście w zakresie, który nie narażałby bezpieczeństwa i obronności Ukrainy. Urzędnicy powinni też wrócić do składania elektronicznych deklaracji majątkowych. Dotyczyć to powinno także sprawozdań finansowych partii politycznych. Weryfikacją tych dokumentów powinna zająć się Narodowa Agencja ds. Przeciwdziałania Korupcji.
Odpowiedzialność i przejrzystość władz, a także sprawne działania instytucji antykorupcyjnych są konieczne nie tylko po to, by Ukraina poprawiła swój wynik Indeksu Percepcji Korupcji, ale również po to, by odbudowa kraju zniszczonego wojną oraz integracja europejska, przebiegały sprawniej.
