W różnych okresach, różne szkoły zyskiwały bądź traciły przewagi.
Konfucjanizm, na przykład, kładzie nacisk na moralność, hierarchię społeczną i lojalność wobec władcy, co można dostrzec w obecnej strukturze politycznej Chin, a legalizm pozycjonuje samą władzę, dając grunt dla jej utrzymania. W tym miejscu koniecznym się wydaje dodanie, że o ile merytokracja kojarzy się z dziedziczeniem idei konfucjańskich, to pierwszy silny ładunek w tym zakresie został zaszczepiony przez nauczyciela legalizmu, Hana Feizi. Surowość centralnego zarządzania państwem, jego zdaniem, powinna być oparta na koncepcji „fa”, czyli narzuconych, norm, zasad, gdyż dzięki obiektywnym prawom, respektowanym przez wszystkich możliwe jest utrzymanie porządku społecznego. Narzędziem dla egzekucji prawa miał być korpus zdolnych i kompetentnych urzędników, których pozycja miała być niezależna od pochodzenia. Realizacja tego konceptu pozwoliła na stworzenie systemu opartego na podstawie umiejętności i zasług, a nie przywilejów wynikających z urodzenia.
Jak wspomniałem w jednym z poprzednich tekstów, doceniane przez konfucjanizm, kwalifikacje, pozwalały wzmacniać wartości społeczne, takie jak szacunek dla starszych, co wpływa na relacje między politykami a społeczeństwem. Konfucjański model ustawia Xi Jinpinga jako ojca narodu tak, jak kiedyś cesarza. Jednocześnie legalizm, pozwala na uzasadnienie tego, że „ojciec” ma być srogi, co oznacza silną kontrolę ze strony władz nad społeczeństwem, w celu utrzymania porządku i stabilności społecznej.
Taoistyczna koncepcja „Wu Wei” (bezinteresownej akcji) może być zauważona w podejściu do zarządzania kryzysami i sytuacjami politycznymi, gdzie o sposobie zachowania decydentów decyduje nacisk na harmonię i równowagę. Filozofia antyczna pomaga również zrozumieć chińskie podejście do relacji międzynarodowych, gdzie idea lidera (cywilizacyjnego) pozwala zrozumieć chińskie dążenie do wpływu na otoczenie i potrzebę uznania na arenie międzynarodowej.
Zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i polityczne są czynnikami moderującymi wpływ antycznej filozofii chińskiej, możemy tu mówić o rodzaju ewolucji i adaptacji, gdzie trzon cywilizacyjny, chociaż na pierwszy rzut oka stały, ulega jednak stałym modyfikacjom.
Tutaj pozwolę sobie na dygresję o ciekawym i mało znanym, nurcie filozoficznym, jakże nam bliskim, który niestety zanikł.
Filozofia Moziego, znana również jako moizm, miała wpływ na rozwój myśli chińskiej, ale jej bezpośredni wpływ na współczesną chińską politykę jest ograniczony. Moizm kładł nacisk na uniwersalną miłość i utilitaryzm, propagując równość społeczną i ideę „bezpieczeństwa wszechświata” poprzez współpracę i odrzucenie wojen. Pomimo wartości propagowanych przez Moziego, jego filozofia, o silnym ładunku etycznym, nie odegrała tak znaczącej roli w kształtowaniu chińskiego systemu politycznego, jak konfucjanizm czy taoizm.
Współczesna chińska polityka bardziej czerpie z innych tradycji filozoficznych, takich jak konfucjanizm i elementów legalizmu. Idee Moziego są często obecne w dyskursie etycznym niż w konkretnych politycznych praktykach. Mimo to, niektóre idee związane z równością społeczną czy dążeniem do powszechnej korzyści mogą być odnajdywane, w niektórych aspektach chińskiego podejścia do gospodarki i rozwoju społecznego.
Współczesna chińska polityka wykazuje wyraźne wpływy legalizmu, zwłaszcza w kontekście utrzymania kontroli społecznej i politycznej. Nauki legalistyczne, które podkreślają surowe kary za złamanie prawa, centralizację władzy oraz stosowanie prewencyjnych środków dla utrzymania porządku, znajdują odzwierciedlenie w konstrukcji i praktyce systemu politycznego w Chinach.
Przykładem może być silna kontrola państwa nad społeczeństwem, nadzór nad internetem i mediami oraz używanie systemów monitoringu i oceny obywateli, co materializuje elementy legalistycznej idei utrzymania porządku, a także kontroli.
Jednakże warto zauważyć, że współczesna chińska polityka jest bardzo złożona i obejmuje różnorodne wpływy, zarówno z tradycji filozoficznych, jak i z globalnych trendów. Chociaż nie wszystkie aspekty legalizmu są obecne czy stosowane, wciąż ma on realne zastosowanie w kontekście utrzymania stabilności społecznej i politycznej w Chinach.
Współczesne Chiny stosują idee taoistyczne, co ma odzwierciedlenie w polityce i społeczeństwie, choć nie zawsze są one dosłownie implementowane. Oto kilka aspektów taoizmu, które nietrudno dostrzec w dzisiejszych Chinach:
- Harmonia społeczna: Taoizm kładzie nacisk na osiąganie harmonii przez akceptację naturalnego porządku rzeczy. Współczesne Chiny często podkreślają ideę harmonii społecznej jako ważnego elementu utrzymania stabilności i rozwoju.
- Zachowanie równowagi: Taoizm naucza o znalezieniu równowagi między przeciwieństwami. W polityce chińskiej można dostrzec próby utrzymania równowagi między wzrostem gospodarczym a zachowaniem stabilności społecznej.
- Elastyczność w podejściu: Taoizm podkreśla elastyczność i przystosowanie się do zmieniających się warunków. W kontekście gospodarki i polityki, Chiny często dostosowują swoje podejście wobec wyzwań i okoliczności.
- Niezależność od hierarchii: Taoizm zakłada autonomię i indywidualność. Pomimo silnej kontroli państwa, współczesne Chiny w wielu obszarach promują innowacje, kreatywność i rozwój indywidualnych talentów, jak widać zhierarchizowanie, nie deroguje indywidualizmu, a umieszcza go odpowiednich dla władzy koleinach.
Należy jednak zauważyć, że taoizm nie jest głównym nurtem filozoficznym kształtującym chińską politykę, a wpływy te często komponuje się z innymi tradycjami, takimi jak konfucjanizm czy legalizm, co również istotne, w różnym czasie wagi poszczególnych doktryn się zmieniają.
Przechodząc do najważniejszego z chińskich obywateli, musimy zauważyć, że w przemówieniach Xi Jinpinga, obecnego przywódcy Chin, można dostrzec elementy związane z naukami legalizmu. Xi Jinping często podkreśla konieczność utrzymania silnej kontroli państwa, porządku społecznego i jedności narodowej, co jest bezpośrednim dziedzictwem idei chińskiego legalizmu.
Xi Jinping często podkreśla centralną rolę państwa w kształtowaniu i kontrolowaniu różnych aspektów życia społecznego i gospodarczego, co współbrzmi z legalistyczną ideą silnej władzy centralnej.
Przywódca Chin podkreśla konieczność utrzymania kontroli społecznej, szczególnie w kontekście stabilności politycznej, akcentując legalistyczne podejście, które uzasadnia konieczność surowych środków dla utrzymania porządku.
W przemówieniach Xi Jinpinga często pojawia się idea jedności narodowej i konieczności utrzymania jedności w społeczeństwie, co bezpośrednio wynika z idei jednoczenia władzy centralnej, charakterystycznej dla myśli legalistycznej.
Warto jednak zauważyć, że praktyka władzy polega na tworzeniu układanki wielu doktryn, wpływów filozoficznych i politycznych w chińskiej polityce. Chiński przywódca odwołuje się często do innych tradycji, takich jak konfucjanizm, adaptując idee w kontekście współczesnych wyzwań.
Współczesne Chiny nadal deklarują się jako socjalistyczne państwo o charakterze komunistycznym, a Komunistyczna Partia Chin (KPCh) sprawuje władzę niepodzielnie. Jednakże, w praktyce, chińska polityka wykazuje wiele elementów, które odbiegają od tradycyjnych idei komunizmu. Poniżej postaram się przedstawić poza-retoryczne, realne wpływy komunizmu w polityce Chin:
- Retoryka komunistyczna jest stale obecna przemówieniach i dokumentach oficjalnych, głosi walkę z nierównościami i dążenie do stworzenia idealnego (na chiński sposób) społeczeństwa socjalistycznego.
- Formalna struktura jednopartyjna jest bezdyskusyjna i KPCh utrzymuje swoją dominującą rolę w chińskim systemie politycznym, realizując jedno z głównych założeń komunizmu.
- Chiński dualizm realnych wpływów na rozwój gospodarczy ukazuje nam sytuację, gdzie kapitalistyczne innowacje, prywatna przedsiębiorczość, a nawet zagraniczne inwestycje w Chinach są pod bezpośrednią kontrolą partii, a sfera publiczna w gospodarce jest ciągle ogromna. Co warto w tym miejscu podkreślić, jedynym właścicielem nieruchomości w Chinach jest państwo, a drobny rolnik, czy wielki koncern są, zgodnie z konstytucją Chin, jedynie (chociażby bezterminowymi), ale najemcami. Paradygmat Zachodu – związku prawa własności z aktywnością gospodarczą – jak widać, w Chinach nie działa.
- Pomimo retoryki walki z nierównościami, Chiny doświadczają znacznych różnic społeczno-ekonomicznych, o skali nieznanej na Zachodzie. Wzrost bogactwa przedsiębiorców, osób związanych z obozem władzy i nierówności dochodowe są widoczne, co wydaje się sprzeczne z ideałami komunistycznymi, nie przeszkadza jednak partii komunistycznej głosić budowy systemu socjalistycznego.
- Zmiany społeczne i kulturowe, jakich doświadczają Współczesne Chiny, często nie są zgodne z tradycyjnymi wartościami komunizmu, czy antycznych idei, czasami stoją w otwartej sprzeczności, bo jak powiedział czysto taoistycznie Deng Xiaoping: „Nie ważne, czy kot jest biały, czy czarny – ważne, żeby łapał myszy”.
W rezultacie, chociaż Chiny formalnie trzymają się marksistowsko-leninowskiej ideologii, rzeczywistość polityczna i gospodarcza kraju jest bardziej zróżnicowana, łącząc elementy socjalizmu, kapitalizmu i silnego państwa, ochrony spójności społecznej, harmonii.
Jak już zauważyłem powyżej, wagi poszczególnych doktryn w praktyce działania władzy cały czas ulegają modyfikacjom. Dzisiaj, wydaje się, że prymat zyskują legalizm i w mniejszym stopniu taoizm, oczywiście w komunistycznej „zupie retorycznej”, gdy w czasach, gdy Xi Jinping „wstępował na tron” – wpływy konfucjańskiej myśli wydawały się niepodważalne.
Przeczytaj także:
- Agresywni Chińczycy?
- Dlaczego nie potrafimy zrozumieć Chińczyków?
- Zrozumieć Chiny. Honor
- Zrozumieć Chiny. Twarz
To, czego możemy być pewni – to, że niczego nie możemy być pewni, jedynie na podstawie oficjalnych komunikatów i przemówień oficjeli, możemy się domyślać, jaką rolę odgrywa jakaś idea w danym momencie i dopiero na tej podstawie, wolno nam przypuszczać, jaki model zachowań przyjmie władza. Dzisiaj otoczenie Xi Jinpinga składa się z wielu „twardogłowych”, co wydaje się niebezpieczne z punktu widzenia zachowania pokoju, lecz ścisłych zależności, możemy się jedynie domyślać i może być tak, że siła tej grupy, może jedynie stanowić wybieg na użytek wewnętrzny i zewnętrzny, i nie posiada ona wpływu na „cesarza”. W Chinach ludność nie ma wpływu na to, kto sprawuje władzę, więc władza może grać na użytek wewnętrzny i zewnętrzny dużo łatwiej, chociaż może to ulec poważnym utrudnieniom, gdyż liczne błędy popełnione przez władze lokalne i centralne mogą w swych skutkach znacząco związać ręce liderów, wtedy będziemy mogli spodziewać się ponownych, poważnych przetasowań doktrynalnych.
