Chiński unitaryzm stanowi tygiel doktryn legistycznych i konfucjańskich (rujia i fajia), solidnie potraktowanych taoistyczną daojia (szkołą tao) oraz mocno widocznymi akcentami ideologii komunistycznej. Niewątpliwie najsilniejszy jest tutaj, w konstrukcji państwa i jego funkcjonowaniu, czynnik legistyczny. Społeczeństwo akceptując powyższe, ukształtowało się wokół doktryn konfucjańskich z domieszką taoistyczną. Od strony epistemologicznej, osobie wyrosłej w kulturze Zachodu, bardzo trudno jest zrozumieć chińską specyfikę, bez spoglądania na nią przez pryzmat naszych uwarunkowań lub popadania bezrefleksyjnie w zachwyt czy odrzucenie tamtejszej specyfiki.
Tym, co zapoczątkowało chiński unitaryzm było pojęcie Zhonghua Minzu. Oznaczało ono pięć grup etnicznych tworzących Chiny. Przy czym musimy pamiętać, że odrębna nazwa Hanzu, dotyczy etnicznie tylko Chińczyków Han i jest używana w ich kontekście. Jak widać, nawet tłumaczenie chińskich tekstów, w zakresie tak podstawowych terminów, może być nie lada wyzwaniem. Koncepcja Zhonghua Minzu powstała w klanie Aisin Gioro, który zdobywając władzę, stworzył dynastię Qing. Co dało asumpt temu, żeby móc określać Mandżurów, jako pełnoprawnych Chińczyków.
Wietnamczycy przez setki lat uważali się za Chińczyków z południa, przejmowali z Chin kulturę czy pismo, a paradoksalnie swą tożsamość w dużej mierze oparli na walkach z Chinami, a przez Chińczyków za składową Zhonghua Minzu nie byli uważani.
Unitaryzmy: chiński i zachodni, różnią się fundamentalnie, bo wyrosły na bazie drastycznie odmiennych poglądów filozoficznych i politycznych. W chińskim unitaryzmie dominuje konfucjanizm, bazując na hierarchii społecznej oraz harmonii. Chińska koncepcja władzy opiera się na silnej centralizacji, zbudowana jest na autorytaryzmie państwa. Odwrotnie, zachodni unitaryzm zazwyczaj opiera się na liberalizmie, z uwzględnieniem praw jednostki, równości i demokracji. W zachodnich społeczeństwach władza uległa rozproszeniu i rządy są ograniczone przez konstytucję, a nie autorytet i wolę przywódcy. Różnice te wpływają na struktury polityczne, społeczne oraz kulturę polityczną odmiennych systemów.
Na straży chińskiego unitaryzmu stoi Partia Komunistyczna Chin (KPCh) wraz z Xi Jinpingiem, jej Sekretarzem Generalnym na czele (jednocześnie Przewodniczącym Chińskiej Republiki Ludowej). Na co dzień, realną władzę sprawuje Stały Komitet Biura Politycznego, potocznie nazywany Politbiurem, decyzje i akty prawne (pełni funkcję wykonawczą, ustawodawczą i kontrolną, wtedy, gdy Biuro Polityczne nie obraduje), spływają przez administrację, niżej do realizacji. W przypadku unitaryzmu zachodniego władza jest rozproszona między różne poziomy rządu, jak i samorządu, co nadaje większą autonomię jednostkom.
W unitaryzmie chińskim priorytet jedności i stabilności kraju determinuje podporządkowanie mu innych wartości. W przeciwieństwie do tego, systemy zachodnie, zwłaszcza demokracje, kładą nacisk na prawa jednostki i zróżnicowane zdanie publiczne, dopuszczający sądy odrębne i inne poglądy. Oczywiście da się dostrzec w ostatnich latach proces zawężania dyskursu i wykluczania z niego tych, których uznaje się za niedemokratycznych, niemniej jednak dystans do ograniczających prawa obywatelskie Chin, pozostaje ciągle ogromny.
Podsumowując, różnice między unitaryzmem chińskim a zachodnim wynikają często z umiejscowienia władzy i jej priorytetów politycznych, które oddziałują na podejście do rządzenia i organizację społeczeństwa.
Poniżej postaram się rozwinąć doktrynalne różnice między unitaryzmem chińskim i zachodnim. Różnice te zasadzają się na odrębnych fundamentach filozoficznych, politycznych i ideologicznych:
Ideologia marksistowsko-leninowska, mimo poważnych wpływów antycznych idei (od zdobycia władzy przez Mao), dominuje bezdyskusyjnie. Komunizm zakłada przewodnią rolę partyjnej elity w kierowaniu społeczeństwem. Unitaryzm zachodni, który poważnie się zmienił w czasach nowożytnych, opiera się na zasadach liberalnych, akcentujących prawa jednostki, pluralizm polityczny i demokrację. Idee te zakładają równość, wolność jednostki i rządy, oparte na woli społeczeństwa.
Kluczowym elementem dla zrozumienia chińskiego unitaryzmu jest także silne podkreślanie jedności narodu, kultury i terytorium. Chiński unitaryzm zakłada pełną kontrolę władzy, jedność społeczeństwa pod przewodnictwem Partii Komunistycznej oraz utrzymanie integralności terytorialnej Chin.
Unitaryzm chiński, reprezentowany przez system polityczny Chińskiej Partii Komunistycznej (CPC), charakteryzuje się silną koncentracją władzy. Decyzje są podejmowane na szczytach partyjnych, a administracja działa w ściśle określonych odgórnie ramach. W przypadku unitaryzmu zachodniego, takiego jak w Stanach Zjednoczonych, władza jest rozproszona między różne poziomy rządu, jak federalny, stanowy i lokalny, co umożliwia większą autonomię jednostkom. Co jeszcze bardziej istotne, w systemie de facto mieszanym, jaki prezentują USA, Niemcy czy Austria, poszczególne elementy składowe federacji, mają swe własne systemy prawne, włącznie z wymiarem sprawiedliwości, unitaryzm na tym polu zasadza się w głównej mierze na niesprzeczności systemu federalnego i lokalnego oraz prymacie czynnika federalnego.
W unitaryzmie chińskim betonowanie jedności i stabilności kraju jest priorytetem. Demokratyzacja i pluralizm procesów decyzyjnych, postrzegane są jako zagrożenie systemowe i słabość państwa.
Podsumowując, różnice między unitaryzmem chińskim a zachodnim, wynikają głównie z rozmieszczenia władzy i priorytetów politycznych, które oddziałują na podejście do rządzenia i organizację społeczeństwa.
W Chinach dominuje marksizm-leninizm, który zakłada przewodnią rolę partyjnej elity w kierowaniu społeczeństwem. Zasady te są zakorzenione w ideologii komunistycznej i dobrze korespondują z chińskim znaczeniem hierarchii.
W Chinach władza jest w rękach Partii Komunistycznej, która kontroluje kluczowe decyzje polityczne, gospodarcze i społeczne.
Systemy zachodnie charakteryzują się rozproszeniem władzy między różne gałęzie rządu (władza wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza) oraz między różne poziomy rządu (federalny, stanowy/landu/czy województwa w Polsce, lokalny).
Jedność i stabilność w unitaryzmie chińskim doskonale scharakteryzował Mao Zedong: „Jedność to nasza największa broń”. Priorytetem jest utrzymanie jedności kraju i zapewnienie stabilności społeczeństwa, czasami kosztem indywidualnych swobód, które na Zachodzie wydają się kluczowe, tak jak pluralizm polityczny i partycypacja społeczna w procesach wyborczych.
Te różnice doktrynalne ukazują główne idee, które leżą u podstaw systemów unitarnych w Chinach i zachodnich krajach.
Różnice między unitaryzmem w systemach zachodnich a chińskim, wynikają z głęboko zakorzenionych historycznych, kulturowych i filozoficznych czynników.
Zachód w historii ostatniego tysiąclecia różnił się od Chin znacząco, szczególnie w aspekcie, który nas tutaj najbardziej będzie interesował. O ile okres konfliktów między bytami państwowymi w obrębie cywilizacji chińskiej trwał długo, to zakończył się na tyle dawno, że oddziałuje inaczej niż całkiem niedawne wojny w obrębie Zachodu, rozdrobnienie bytów państwowych, często łączące się z odrębnościami etnicznym i kulturowym wzmacniało odrębnościami jednostek terytorialnych, umacniając wielość tożsamościową. To znowu kształtowało ich podejście do federalizmu i decentralizacji władzy. Co może wydawać się zaskakujące, Chiny od tysięcy lat, były dużo bardziej zróżnicowane kulturowo i etnicznie niż Zachód, a jednocześnie dominacja ludu Han, zawsze była bezdyskusyjna, nawet gdy byli oni rządzeni przez innych, co nieuchronnie spowodowało jednoczenie się wokół Han, pozostałych mieszkańców. W Europie zachodziły procesy inne, często odwrotne.
Chińska historia była silnie związana z centralizacją władzy, a jednolita, mimo różnic etnicznych kultura i tradycje, przyczyniły się do silnej jedności państwa. Konfucjanizm, odgrywający ważną rolę w chińskiej kulturze, podkreślał znaczenie silnego rządu.
Filozofie liberalne, które podkreślają prawa jednostki, pluralizm i demokrację, stały się kluczowymi elementami myśli politycznej w krajach zachodnich.
Marksizm-leninizm, wprowadzony przez chińską Partię Komunistyczną, zakłada przewodnią rolę partii w kierowaniu społeczeństwem, co sprzyja silnemu centralizmowi.
Zachodnie społeczeństwa, zazwyczaj bardziej zróżnicowane etnicznie i kulturowo, mogą korzystać z decentralizacji, jako sposobu uwzględnienia różnorodności idei.
Jednolita struktura społeczeństwa, szczególnie w kontekście etnicznym (szerokie rozumienie słowa Chińczyk, nie tylko Han), może sprzyjać jednolitej władzy jedynej partii.
Zachodni unitaryzm jest coraz słabszy, przewagę bierze nad nim federalizm. Aby sobie w pełni to uzmysłowić, wystarczy przypomnieć słowa Winstona Churchilla „w jedności siła” – miał on na myśli jedność narodu, a nie elit prących do federalizacji, wbrew swym narodom. Paradoksalnie, wspomniane elity (zapewne podświadomie) dążą w kierunku chińskiej separacji, społeczeństwa i aparatu władzy. Można sobie zadać pytanie, czy w razie dopięcia, wzmocnionej federalizacji, nie objawi się kolejne podobieństwo?
Federalizm zachodni może być efektywnym środkiem zarządzania różnorodnością poglądów, ocen i celów, umożliwiając różnym regionom większą autonomię. Hierarchizm chiński jest z tym poglądem sprzeczny. Niemniej jednak musimy mieć świadomość, że państw federalnych jest na świecie 18, a większość z nich reprezentuje w swej istocie system mieszany, czyli federalizm ze zmiennym czynnikiem unitarnym.
Przeczytaj także:
- Agresywni Chińczycy?
- Dlaczego nie potrafimy zrozumieć Chińczyków?
- Zrozumieć Chiny. Honor
- Zrozumieć Chiny. Twarz
- Chiny w filozoficznych doktrynach
Podsumowując, różnice w podejściu do unitaryzmu wynikają z kontekstu historycznego, filozofii politycznej i specyfiki społeczeństw. Zachód, ze względu na swoją zróżnicowaną historię i filozofię, często sprzyja federalizmowi, podczas gdy Chińska Partia Komunistyczna konsekwentnie podkreśla jedność i silne centralne zarządzanie.
