Aktualnym wyzwaniem jest skuteczne wprowadzenie nowych ustaleń do istniejących już narodowych systemów podatkowych, a także stworzenie odpowiednich systemów zarządzania i nadzoru, które umożliwiłyby skuteczne wykorzystanie nowych zasobów przez poszczególne kraje. Wymaga to wielu skomplikowanych zmian strukturalnych, na których wprowadzenie nie ma zbyt wiele czasu. Zwłaszcza kraje rozwijające się będą potrzebowały wsparcia i współpracy międzynarodowej, by mogły w pełni skorzystać z porozumienia, które ma wejść w życie już w 2023 r.
Porozumienie, którego orędownikiem jest Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ustala obowiązującą we wszystkich krajach minimalną stawkę podatku od osób prawnych w wysokości 15 proc. W ten sposób roczne światowe wpływy podatkowe mogą wzrosnąć o mniej więcej 150 mld dol. Jednakże kraje ubogie więcej skorzystać mogą na drugim filarze porozumienia, którym jest przeniesienie praw podatkowych przedsiębiorstw wielonarodowych z ich krajów macierzystych na rynki, na których faktycznie prowadzą działalność i osiągają zyski, bez względu na to, czy są na nich fizycznie obecne.
Na skutek tej reformy prawnej przeniesieniu może podlegać aż 125 mld dol. rocznie, które w większości trafią do krajów rozwijających się. Da to ich rządom możliwość finansowania planów naprawczych gospodarki po kryzysie wywołanym pandemią, a także podejmowania reakcji na zachodzące zmiany klimatyczne lub realizowania celów zrównoważonego rozwoju (SDG).
Przeczytaj też:
Taka sprawiedliwość podatkowa potrzebna jest przede wszystkim w krajach z regionu Azji i Pacyfiku. Co prawda są w nim gospodarki, które bardzo dobrze poradziły sobie z odbudową po pandemii, ale wiele nadal boryka się z problemami. Do głównych należy przede wszystkim narastający dług publiczny, z którym musi mierzyć się wiele tamtejszych rządów po tym, jak podniosły wydatki na zarządzanie pandemią. Malejące dochody podatkowe w zestawieniu z kolejnymi wariantami koronawirusa wciąż hamują tam możliwy wzrost gospodarczy.
W takiej rzeczywistości fiskalnej, w jakiej znalazły się te kraje, ciężko przygotować się na zmiany klimatu i realizować zrównoważone cele rozwojowe. Jeśli chodzi o te ostatnie, region Azji i Pacyfiku już nie realizuje wszystkich 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, choć wydają się one konieczne. Szacuje się, że w roku 2020 w tym regionie skrajne ubóstwo dotknęło 78 mln osób.
Największym źródłem nowych wpływów podatkowych będzie gospodarka cyfrowa. Azja generuje prawie połowę (48 proc.) globalnych przychodów z usług cyfrowych oraz przeszło połowę przychodów z handlu elektronicznego. Mieszkańcy Azji stanowią też około połowy odbiorców reklam online.
Ale z tej elektronicznej konsumpcji rządy azjatyckie nie otrzymują sprawiedliwego udziału w podatkach płaconych przez cyfrowe korporacje. Ta nierówność przestałaby być problemem, jeśli umożliwiono by pobieranie podatków od zysków międzynarodowych firm cyfrowych. Tylko że rozwijające się kraje Azji mają w większość dość słabe systemy podatkowe, które trudno dostosować do nowych globalnych przepisów. Uznaje się, że w ramach zrównoważonego wzrostu wskaźnik stosunku podatków do PKB powinien wynosić przynajmniej 15 proc., ale w rozwijających się gospodarkach Azji i Pacyfiku jest on bardzo często niższy. Zatem, aby mogły one skutecznie włączyć do swoich systemów podatkowych nowe międzynarodowe ustalenia, potrzebują konkretnej pomocy i skoordynowanej współpracy międzypaństwowej. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się włączenie większej ilości rozwijających się gospodarek z tego regionu do Inclusive Framework on Base Erosion and Profit Shifting (BEPS IF) oraz Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes.
Tymczasem do BEPS IF – w którego ramach uzgodniono nowe przepisy podatkowe – przystąpiło jedynie 20 z 46 rozwijających się członków Azjatyckiego Banku Rozwoju. W celu promowania międzynarodowej współpracy powstało niedawno centrum ds. podatków w regionie Azji i Pacyfiku stworzone przez bank ADB.
Współpraca globalna, angażująca rozwijające się kraje z tego regionu, pozwoliłaby też im zabrać wyraźniejszy głos przy omawianiu nowych standardów i realnie na nie wpływać. Wymaga to jednak wsparcia długoterminowego we wdrażaniu tych standardów. Kiedy powstanie wielostronna konwencja dostarczająca globalnej architektury podatkowej i mechanizmów kontroli oraz równoważenia wpływów (w tym sposobów rozstrzygania sporów), wiele rządów z regionu Azji i Pacyfiku będzie potrzebowało pomocy w rozeznaniu i poruszaniu się wśród nowych przepisów.
Zapisy międzynarodowego porozumienia trzeba będzie uwzględnić w prawie krajowym, ale wiele krajów rozwijających się najzwyczajniej nie dysponuje wystarczającą wiedzą specjalistyczną – będą więc potrzebowały wsparcia w tym wyzwaniu. Poszczególne rządy będą musiały na przykład oszacować wpływ nowego globalnego podatku minimalnego na aktualne krajowe zachęty podatkowe, bo jeśli temu nie podołają, grozi im odpływ dochodów podatkowych za granicę. Potrzebna stanie się też poprawa lokalnych systemów kontroli podatkowych, by nowe zapisy były właściwie przestrzegane.
Wielostronność nowej międzynarodowej umowy robi wrażenie. Czas, by te zapisy szybko zmieniły się w realne i globalne działania – dzięki którym faktyczne korzyści staną się możliwe już niedługo. Trzeba przy okazji stworzyć program zarówno dwustronnych, jak i regularnych inicjatyw różnych międzynarodowych organizacji, których wysiłek umożliwi realizację zapisów umowy i czerpanie korzyści, które obiecuje.
To właśnie niemożność skoordynowania praw podatkowych blokowała przez wiele lat prace nad globalną reformą podatkową. Jednak w dobie pandemii i przyspieszających procesów globalizacyjnych umowa międzynarodowa stworzyła nowe opcje koordynacji polityk podatkowych. Dzięki nim – przy zachowaniu wysokiego poziomu ścisłej współpracy – możliwe jest zaprowadzenie nowej sprawiedliwości podatkowej, a dzięki niej także wsparcie walki ze zmianami klimatycznymi i działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju.
