W latach 2013-2017 oraz 2018-2022 nastąpił 47-proc. wzrost importu najważniejszych rodzajów broni przez państwa europejskie. Jednocześnie światowy poziom międzynarodowych transferów broni spadł o 5,1 proc. Import broni zmniejszył się w Afryce (o 40 proc.), obu Amerykach (o 21 proc.), Azji i Oceanii (o 7,5 proc.), a także na Bliskim Wschodzie (o 8,8 proc.). Zaobserwowano jednak gwałtowny wzrost eksportu broni do Azji Wschodniej oraz kilku innych państw, w których napięcie geopolityczne jest wysokie. Według opublikowanych niedawno danych Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI) Stany Zjednoczone zwiększyły swój udział w światowym eksporcie broni z 33 do 40 proc., jednocześnie udział Rosji spadł w tym czasie z 22 do 16 proc.
„Nawet jeśli transfery broni zmniejszyły się globalnie, to transfery do Europy gwałtownie wzrosły ze względu na napięcia między Rosją a większością innych państw europejskich” – zauważył Pieter D. Wezeman, badacz transferów broni pracujący w SIPRI. „Po inwazji Rosji na Ukrainę państwa europejskie chcą importować więcej broni w krótszym czasie. Strategiczna konkurencja trwa również gdzie indziej: eksport broni do Azji Wschodniej wzrósł, a ten na Bliski Wschód pozostaje na wysokim poziomie” – dodał.
Wzrost eksportu broni z USA i Francji, spadek z Rosji
USA i Rosja były dominującymi eksporterami broni na świecie przez wiele lat. Amerykanie zajmowali pod tym względem pierwsze, a Rosjanie drugie miejsce, ale ostatnio różnica między nimi znacznie się powiększyła. Jednocześnie różnica w wielkości eksportu broni między Rosją a Francją (będącą trzecim co do wielkości dostawcą broni) zmalała. Eksport amerykańskiej broni wzrósł o 14 proc. od 2013 r., dzięki czemu w latach 2018-2022 dominowała ona na rynku globalnym, stanowiąc aż 40 proc. światowego eksportu. Z kolei eksport rosyjskiej broni zmniejszył się od 2013 roku o 31 proc., zmalał jednocześnie jej globalny udział – z 22 do 16 proc. Francja tymczasem zdołała zwiększyć swój udział w światowym eksporcie broni z 7,1 do 11 proc.
W latach 2013-2017 oraz 2018-2022 eksport rosyjskiej broni zmalał w przypadku, aż ośmiu z 10 głównych jej odbiorców. Największy odbiorca – Indie, odnotował spadek importu broni z Rosji o 37 proc. Wśród pozostałych siedmiu odbiorców średni spadek importu rosyjskiej broni wyniósł aż 59 proc. W dwóch pozostałych przypadkach eksport rosyjskiej broni wzrósł o 39 proc. do Chin i o 44 proc. do Egiptu. Dzięki temu zostały one kolejno drugim i trzecim pod względem wielkości nabywcą rosyjskiej broni.
„Jest prawdopodobne, że inwazja na Ukrainę jeszcze bardziej ograniczy eksport broni z Rosji. Wynika to z faktu, że Rosja będzie priorytetowo zaopatrywać własne siły zbrojne, a popyt ze strony innych państw pozostanie niski ze względu na sankcje handlowe nałożone na Rosję oraz rosnącą presję ze strony USA i ich sojuszników, aby nie kupować rosyjskiej broni” – powiedział Siemon T. Wezeman, badacz z SIPRI.
Przeczytaj także:
- Fortuna za pośrednictwo. Handlarze bronią zarabiają krocie na wojnie w Ukrainie
- Niełatwe życie startupów w branży obronnej. Czas na zachęty dla inwestorów
- Broń nie wystarczy, potrzeba jeszcze woli walki
Eksport broni z Francji wzrósł o 44 proc. w latach 2013-17 i 2018-22. Większość francuskiego uzbrojenia i sprzętu wojskowego trafiła do państw w Azji i Oceanii oraz na Bliski Wschód. Indie otrzymały 30 proc. francuskiego eksportu broni w latach 2018-22, co oznacza, że Francja zepchnęła USA na trzecie miejsce pod względem wielkości dostaw do tego kraju i stała się drugim co do wielkości dostawcą broni – ustępując tylko Rosji.
„Francja zyskuje większy udział w globalnym rynku broni w miarę spadku rosyjskiego eksportu, co widać na przykład w Indiach. Wydaje się, że trend ten się utrzyma, ponieważ do końca 2022 r. Francja miała znacznie więcej zaległych zamówień na eksport broni niż Rosja” – podkreślił Pieter D. Wezeman.
Wzrost importu broni przez Ukrainę
Przez wiele lat Ukraina importowała niewielką ilość broni, ale po rosyjskiej inwazji w lutym 2022 r. kraj ten stał się jednym z trzech największych importerów broni na świecie (po Katarze i Indiach). Dzięki pomocy wojskowej otrzymanej od Stanów Zjednoczonych i wielu krajów europejskich Ukraina stała się również 14. największym importerem broni w latach 2018-2022, a jej udział w światowym imporcie broni wyniósł do 2 proc. w okresie pięcioletnim.
„Z obaw o to, że dostawy samolotów bojowych i rakiet dalekiego zasięgu mogłyby spowodować dalszą eskalację wojny na Ukrainie, w 2022 r. państwa NATO odrzuciły prośby Ukrainy o tego rodzaju sprzęt. Jednocześnie dostarczały taką broń innym państwom zaangażowanym w konflikty, szczególnie na Bliskim Wschodzie i w Azji Południowej” – zauważył Pieter D. Wezeman.
Najwięcej broni wciąż trafia do Azji i Oceanii
W latach 2018-22 Azja i Oceania otrzymały 41 proc. głównych transferów broni. Ogólnie ich udział zmalał w porównaniu do lat 2013-17, jednak różnica ta zależy od konkretnych państw w tym regionie – w przypadku niektórych nastąpił spadek, w przypadku innych wzrost. Aż sześć państw z tego właśnie regionu – Indie, Australia, Chiny, Korea Południowa, Pakistan i Japonia – należy do dziesiątki największych światowych importerów uzbrojenia.
W latach 2013-17 i 2018-22 import broni przez państwa Azji Wschodniej wzrósł o 21 proc. Chiny (które zanotowały wzrost o 4,1 proc.) większość broni sprowadziły z Rosji. Jednak największy wzrost importu broni w tym regionie odnotowali amerykańscy sojusznicy, czyli Korea Południowa (o 61 proc.) oraz Japonia (o 171 proc.). O 23 proc. wzrósł natomiast zakup broni przez Australię, która tym samym została największym jej importerem w Oceanii.
„Rosnące zagrożenie ze strony Chin i Korei Północnej spowodowało wzrost popytu na import broni w Japonii, Korei Południowej i Australii, zwłaszcza na broń uderzeniową dalekiego zasięgu” – powiedział Siemon T. Wezeman. „Głównym dostawcą do wszystkich trzech jest USA” – dodał.
W latach 2013-2017 i 2018-2022 Indie nadal były czołowym importerem broni na świecie, chociaż odnotowały spadek importu o 11 proc. Powodem tego spadku było wprowadzenie bardziej złożonego procesu zamówień, próba dywersyfikacji dostawców, a także wysiłki na rzecz zastąpienia importu bronią produkowaną lokalnie.
Pakistan, aktualnie ósmy co do wielkości importer broni na świecie, zwiększył swój import broni w latach 2018-2022 o 14 proc. Najwięcej sprowadził jej z Chin.
Europa i Stany wysyłają broń na Bliski Wschód
W ostatnich pięciu latach Bliski Wschód był rejonem, w którym trzech z dziesięciu największych importerów broni skoncentrowało 41,2 proc. globalnego importu – były to Arabia Saudyjska, Katar i Egipt. Arabia Saudyjska zajęła drugie miejsce w światowym imporcie broni – trafia do niej już 9,6 proc. globalnego handlu uzbrojeniem. Od 2013 r. Katar zwiększył swój import broni aż o 311 proc., dzięki czemu stał się światowym importerem numer trzy – zaraz za Arabią Saudyjską.
Większość broni sprzedana krajom Bliskiego Wschodu pochodziła ze Stanów Zjednoczonych (54 proc.). Za nimi w sprzedaży broni na ten rynek uplasowały się Francja (12 proc.), Rosja (8,6 proc.) i Włochy (8,4 proc.). W tym okresie państwa tego regionu złożyły zamówienia na przeszło 260 zaawansowanych technologicznie samolotów bojowych, 516 nowych czołgów i 13 fregat. Państwa z regionu Zatoki Perskiej zamówiły kolejne 180 samolotów bojowych, podczas gdy Iran, który w latach 2018-22 praktycznie nie otrzymał broni, zamówił u Rosjan 24 samoloty bojowe.
Pozostałe wydarzenia na globalnym rynku zbrojeniowym
Raport Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem odnotował także inne przetasowania na globalnym rynku handlu bronią. W omawianych w raporcie latach (2013-2017 i 2018-2022) zmniejszył się na przykład – i to aż o 42 proc. – eksport broni do Azji Południowo-Wschodniej. Spadek ten tłumaczy się trwającym jeszcze włączaniem w struktury wojskowe broni, którą dostarczono do tego regionu przed rokiem 2018. Trend ten jednak przełamują Filipiny, które zwiększyły swój import o 64 proc.
Państwa europejskie należące do NATO zwiększyły import broni średnio o 65 proc. To oczywiście chęć wzmacniania swoich arsenałów w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Rosji.
Amerykanie radykalnie zmniejszyli eksport swojej broni do Turcji, co jest skutkiem wzrostu napięć między tymi krajami. Przed 2013 r. Turcja była 7. klientem USA, teraz spadła na 27. miejsce.
W Afryce Subsaharyjskiej Chiny utraciły pozycję największego sprzedawcy broni na rzecz Rosji. Ogólny import broni w tym regionie spadł o 23 proc.
Państwa, które poza USA, Rosją i Francją, są istotnymi dostarczycielami broni na globalny rynek, w większości zanotowały spadki w eksporcie. W przypadku Chin wyniósł on 23 proc., w przypadku Niemiec i Wielkiej Brytanii po 35 proc., Izrael sprzedał o 15 proc. broni mniej, a Hiszpania o 4,4 proc. Wzrost – i to stosunkowo duży – odnotowały natomiast Włochy (45 proc.) i Korea Południowa (74 proc.).
